Soru:
Bir edebiyat tarihçisi, 13. yüzyılda Anadolu'da yazılmış bir mesnevi ile 19. yüzyıl sonunda yazılmış bir romanı karşılaştırıyor. Bu iki eseri, Türk edebiyatının farklı dönemlerine (örneğin, İslami Dönem ve Tanzimat Dönemi) ait kılan temel ölçütler neler olabilir? Açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu soru, iki farklı dönemden eserleri ayırt etmede kullanılan somut ölçütleri sormaktadır.
- ➡️ Birinci Adım (Dil Özellikleri): 13. yüzyıl mesnevisi, Eski Anadolu Türkçesi ile, daha sade ama içinde Arapça-Farsça sözcükler barındıran bir dille yazılmıştır. 19. yüzyıl romanı ise, Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olup dilinde Arapça-Farsça tamlamalar çok daha fazladır ve batı dillerinden alınmış yeni kavramlar görülmeye başlanmıştır.
- ➡️ İkinci Adım (Din ve Kültür Değişimleri / Zihniyet): Mesnevi, İslami kültür ve tasavvuf düşüncesinin hâkim olduğu bir zihniyetle yazılmıştır. Roman ise, Tanzimat'la birlikte batılılaşma sürecine giren, bireyci, toplumsal eleştirilere yer veren modern bir zihniyeti yansıtır.
- ➡️ Üçüncü Adım (Edebî Türlerin Gelişimi): Mesnevi, Divan edebiyatının en yaygın nazım biçimlerinden biridir. Roman ise, batı edebiyatından alınmış yeni bir düzyazı türüdür. Kullanılan türlerin farklı olması, dönem ayrımının en belirgin göstergelerindendir.
- ➡️ Dördüncü Adım (Tarihî Arka Plan): 13. yüzyıl, Anadolu Selçukluları ve beylikler dönemine denk gelir. 19. yüzyıl sonu ise, Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşme çabaları (Tanzimat, Islahat Fermanları) ile şekillenmiş bir dönemdir.
✅ Sonuç olarak, bu iki eseri farklı dönemlere ait kılan temel ölçütler: Dil Özellikleri, Zihniyet/Dünya Görüşü, Kullanılan Edebî Türler ve eserlerin yazıldığı Tarihî ve Kültürel Bağlam'dır.
