Soru:
"Göktürk Yazıtları" ile "Tevfik Fikret'in Rübab-ı Şikeste" adlı eseri, Türk edebiyatı tarihinin iki ayrı dönemine örnektir. Bu iki eserin ait olduğu dönemleri belirlerken;
- a) Hangi ölçüt en keskin ayrımı sağlar?
- b) Bu ölçütlerden "Coğrafi Değişim"in bu ayrımdaki rolü nedir?
Açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu soru, çok uzak iki dönemi (İslamiyet Öncesi ve Servet-i Fünun) karşılaştırmakta ve ölçütlerin etkinlik derecesini sorgulamaktadır.
- ➡️ Adım a) En Keskin Ayrımı Sağlayan Ölçüt:
Göktengri inancı ve sözlü edebiyat geleneğinin ürünü olan Göktürk Yazıtları ile batılı edebî akımlardan etkilenmiş, bireyci ve içe dönük bir anlayışla yazılmış Rübab-ı Şikeste'yi birbirinden en keskin şekilde ayıran ölçüt "Din ve Kültür Değişimleri" ile buna bağlı olarak değişen "Zihniyet"tir. İslamiyet'in kabulü, Türk edebiyatının ve toplumunun tüm yaşam ve düşünce biçimini kökten değiştirmiştir. Bu, dil, tür ve içerikte devrim niteliğinde bir dönüşüme yol açmıştır.
- ➡️ Adım b) Coğrafi Değişimin Rolü:
Coğrafi değişim, bu ayrımda dolaylı ama çok önemli bir role sahiptir.
- • Göktürk Yazıtları, Orta Asya bozkır kültürünün ve göçebe yaşamın bir ürünüdür.
- • Rübab-ı Şikeste ise, Türklerin Anadolu ve Rumeli'ye yerleşmesi, bir imparatorluk kurması ve nihayetinde başkent İstanbul'da batıya açılan bir liman şehrinde, modern bir edebî anlayışla yazılmıştır.
Coğrafi değişim, farklı kültürlerle etkileşimi, yerleşik hayata geçişi ve dolayısıyla edebî türlerin, konuların ve dilin evrimini tetiklemiştir. Bu nedenle, temel belirleyici olmasa da, diğer ölçütlerin (din, dil, zihniyet) şekillenmesinde itici bir güç olmuştur.
✅ Sonuç: a) En keskin ayrım Din ve Zihniyet ölçütü ile yapılır. b) Coğrafi Değişim ise, bu farklı din ve zihniyetlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlayan temel faktörlerden biridir.
