Tanzimat Edebiyatı Dönemleri Karşılaştırması
📚 11. Sınıf Edebiyat: Tanzimat Edebiyatı 1. ve 2. Dönem Karşılaştırması
Merhaba! Bu ders notumuzda, Türk edebiyatının batılılaşma yolunda attığı ilk büyük adım olan Tanzimat Edebiyatı'nın iki farklı dönemini karşılaştıracağız. Bu iki dönem, aynı temel amaca hizmet etse de sanat anlayışı, dil kullanımı ve işlenen temalar bakımından önemli farklılıklar gösterir. Gelin, bu farkları birlikte inceleyelim.
🎭 Tanzimat Edebiyatına Genel Bakış
Tanzimat Fermanı'nın (1839) ilanından sonra, batı etkisinde gelişen bu edebiyat, 1860'ta Şinasi ve Agâh Efendi'nin çıkardığı Tercüman-ı Ahvâl gazetesiyle başlar. Genel olarak "vatan, millet, adalet, özgürlük, eşitlik" gibi kavramlar ilk kez bu dönemde işlenmiştir.
⏳ Dönemler Neden Ayrılır?
Sanatçıların "Sanat toplum içindir" anlayışına ne kadar bağlı kaldıkları, dili sadeleştirme çabaları ve batı edebiyatından yaptıkları çevirilerin niteliği, bu iki dönemi birbirinden ayıran temel etkenlerdir.
📊 1. Dönem vs. 2. Dönem: Karşılaştırmalı Tablo
🎯 1. Dönem Tanzimat Edebiyatı (1860-1876)
- ✅ Temsilciler: Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi.
- ✅ Sanat Anlayışı: "Sanat, toplum içindir" görüşü hakimdir. Eserler bir düşünceyi, ideali halka yaymak için araçtır.
- ✅ Dil ve Üslup: Sade, halkın anlayabileceği bir dil kullanma çabası vardır. Gazete, fikirlerin yayılmasında en önemli araçtır.
- ✅ Şiirde Yenilik: Biçim olarak divan edebiyatına bağlı kalınır (gazel, kaside). Ancak içerik değişir; vatan, millet, hürriyet gibi yeni konular işlenir.
- ✅ Roman ve Tiyatro: İlk örnekler verilir. Romanlarda teknik kusurlar fazladır, yazar sık sık olaya müdahale eder. Tiyatro, daha çok okunmak için yazılır.
- ✅ Önemli Eserler: "Şair Evlenmesi" (İlk tiyatro), "İntibah" (İlk edebi roman), "Tahrib-i Harabat" (eleştiri).
🎨 2. Dönem Tanzimat Edebiyatı (1876-1896)
- ✅ Temsilciler: Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai, Nabizade Nazım.
- ✅ Sanat Anlayışı: "Sanat, sanat içindir" anlayışı ağır basar. Estetik ve güzellik ön plana çıkar.
- ✅ Dil ve Üslup: Dil daha ağır ve süslüdür. Sanatlı anlatım, seciler (düzyazıda kafiye) önem kazanır.
- ✅ Şiirde Yenilik: Biçimde de yenilikler yapılır. Batı'dan alınan sone, terza-rima gibi nazım şekilleri kullanılır. Bireysel, romantik, karamsar temalar işlenir.
- ✅ Roman ve Tiyatro: Roman tekniği gelişir. Realizm ve natüralizm etkisi görülür. Tiyatro eserleri sahnelenmek için de yazılır.
- ✅ Önemli Eserler: "Araba Sevdası" (İlk realist roman), "Zemzeme" (şiir), "Sergüzeşt" (roman), "Küçük Şeyler" (ilk modern öykü denemesi).
🔍 Özetle Temel Farklar
- 🎭 Amaç: 1. Dönem toplumcu, 2. Dönem bireyci ve sanatçı.
- ✍️ Dil: 1. Dönem sadeleştirme çabasında, 2. Dönem ağır ve sanatlı.
- 🖼️ Etkilenme: 1. Dönem daha çok romantizmden, 2. Dönem realizm ve natüralizmden etkilenir.
- 😊 Duygu: 1. Dönem coşkulu, iyimser, mücadeleci; 2. Dönem karamsar, bireyci, içe dönük.
💡 Sonuç
Tanzimat Edebiyatı'nın her iki dönemi de Türk edebiyatının modernleşme sürecinde birer köşe taşıdır. 1. Dönem, fikir ve ideallerle toplumu uyandırmaya çalışırken; 2. Dönem, edebiyatı estetik bir forma kavuşturma çabasındadır. Bu karşılaştırmayı anlamak, Servet-i Fünûn edebiyatının neden doğduğunu kavramamızı da kolaylaştıracaktır.
📌 Çalışma İpucu: Bu iki dönemi karşılaştırırken, "Sanatın amacı ne olmalı?" sorusunu kendinize sorun. Cevabınız, dönemlerin temel felsefesini anlamanıza yardımcı olacaktır.
