🧬 Eş Baskınlık Nedir?
Eş baskınlık, heterozigot genotipe sahip bireylerde her iki alelin de fenotipte aynı anda ve eşit derecede etkisini gösterdiği durumdur. Yani, bir özellik için iki farklı alel varsa ve bu alellerin ikisi de baskınsa, her ikisi de fenotipte kendini gösterir.
- 🩸 Kan Grupları: İnsanlardaki AB kan grubu sistemi eş baskınlığa güzel bir örnektir. A aleli ve B aleli birbirine eş baskındır. Bir bireyde hem A hem de B aleli varsa (AB kan grubu), bireyin kan hücrelerinde hem A antijeni hem de B antijeni bulunur.
- 🐄 Sığır Renkleri: Bazı sığır türlerinde kırmızı ve beyaz renk alelleri eş baskındır. Heterozigot bireylerde ne kırmızı ne de beyaz renk tamamen baskındır; bunun yerine, hayvan alacalı (hem kırmızı hem de beyaz lekeler) bir renge sahip olur.
🧪 Eksik Baskınlık Nedir?
Eksik baskınlık, heterozigot genotipe sahip bireylerde alellerden hiçbirinin tam olarak baskın olmaması durumudur. Sonuç olarak, heterozigot bireylerin fenotipi, her iki homozigot fenotipin bir karışımı veya ara formu olur.
- 🌸 Çiçek Rengi: Akşam sefası bitkisinde kırmızı çiçek (RR) ve beyaz çiçek (rr) alelleri eksik baskındır. Heterozigot (Rr) bireyler ne kırmızı ne de beyaz, pembe çiçeklere sahip olurlar. Pembe renk, kırmızı ve beyaz renklerin "karışımı" gibi görünür.
- 🐔 Horoz İbik Şekli: Bazı horoz türlerinde ibik şekli için farklı aleller bulunur. Örneğin, kıvrık ibik (CC) ve düz ibik (cc) alelleri eksik baskın olabilir. Heterozigot (Cc) bireylerde tam olarak kıvrık veya düz olmayan, ara bir ibik şekli görülebilir.
❓ Eş Baskınlık ve Eksik Baskınlık Arasındaki Farklar
- ⚖️ Fenotip Etkisi: Eş baskınlıkta her iki alelin etkisi de fenotipte ayrı ayrı gözlemlenirken, eksik baskınlıkta heterozigot fenotip, her iki homozigot fenotipin bir karışımıdır.
- 🎨 Görünüm: Eş baskınlıkta her iki özellik de aynı anda belirgin şekilde görülür (örneğin, alacalı sığır), eksik baskınlıkta ise ara bir özellik ortaya çıkar (örneğin, pembe çiçek).
📝 Soru Çözümleri
Aşağıda eş baskınlık ve eksik baskınlık ile ilgili örnek soru çözümleri bulunmaktadır.
Soru 1:
Bir bitki türünde çiçek rengi için kırmızı (K) ve beyaz (B) alelleri bulunmaktadır. Bu aleller arasında eş baskınlık olduğu bilinmektedir. Buna göre, KB genotipine sahip bir bitkinin çiçek rengi ne olur?
A) Kırmızı
B) Beyaz
C) Pembe
D) Kırmızı-Beyaz benekli
Çözüm:
Eş baskınlıkta her iki alel de fenotipte etkisini gösterir. Bu durumda, KB genotipine sahip bitkinin çiçekleri hem kırmızı hem de beyaz renkleri aynı anda taşıyacaktır. Doğru cevap D seçeneğidir (Kırmızı-Beyaz benekli).
Soru 2:
Bir hayvan türünde tüy rengi için siyah (S) ve beyaz (B) alelleri bulunmaktadır. Bu aleller arasında eksik baskınlık olduğu bilinmektedir. SS genotipli bireyler siyah, BB genotipli bireyler beyaz tüylü olduğuna göre, SB genotipli bireylerin tüy rengi ne olur?
A) Siyah
B) Beyaz
C) Gri
D) Siyah-Beyaz benekli
Çözüm:
Eksik baskınlıkta heterozigot bireylerde ara bir fenotip ortaya çıkar. Bu durumda, SB genotipine sahip bireylerin tüy rengi siyah ve beyazın karışımı olan gri olacaktır. Doğru cevap C seçeneğidir (Gri).
💡 İpuçları
- 🔍 Soruları dikkatlice okuyun ve hangi tür baskınlık (eş baskınlık veya eksik baskınlık) olduğunu belirleyin.
- 🧬 Genotipleri ve fenotipleri doğru bir şekilde eşleştirin.
- 🎨 Eş baskınlıkta her iki alelin de etkisini gösterdiğini, eksik baskınlıkta ise ara bir fenotipin ortaya çıktığını unutmayın.
