Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir. Üreme, eşeyli üreme ve eşeysiz üreme olmak üzere ikiye ayrılır.
Eşeysiz üreme, bir canlının kendi başına, eşeysiz üreme hücreleri kullanmadan yeni bireyler oluşturmasıdır. Bu üreme şeklinde sadece bir ata (ebeveyn) vardır. Oluşan yeni bireyler, ata canlının tıpatıp aynısıdır, yani genetik olarak birbirinin kopyasıdırlar.
1. Bölünerek Üreme
Genellikle bir hücreli canlılarda (bakteri, amip, öglena, paramesyum) görülür. Ana canlı ikiye bölünerek iki yeni birey oluşturur. Bu, en basit eşeysiz üreme şeklidir.
2. Tomurcuklanarak Üreme
Ana canlının vücudunda tomurcuk adı verilen bir çıkıntı oluşur. Bu tomurcuk büyüyerek yeni bir birey haline gelir. Oluşan yeni birey, ana canlıdan ayrılabileceği gibi (bira mayası), birlikte de yaşayabilir (deniz anası, mercan, hidra).
3. Vejetatif Üreme
Bu üreme şekli sadece bitkilerde görülür. Bitkinin gövde, yaprak veya kök gibi bir kısmından yeni bir bitki oluşur. Bu yöntemle üretilen bitkiler ana bitkinin aynısıdır. Çilek, nane, söğüt ağacı ve patates bu şekilde çoğalabilir.
4. Yenilenerek (Rejenerasyonla) Üreme
Bazı canlıların kopan vücut parçalarından yeni bir birey oluşturmasıdır. Bu, aynı zamanda bir onarım mekanizmasıdır. Deniz yıldızı, toprak solucanı ve kertenkelelerde (sadece kuyruk kısmı) görülür.
5. Sporla Üreme
Spor adı verilen özel üreme hücreleri ile gerçekleşir. Sporlar, etrafa yayılarak uygun koşul bulduklarında çimlenip yeni bir canlıyı oluşturur. Kara yosunları, eğrelti otları ve mantarlar bu şekilde çoğalır.
Soru 1: Bir öğrenci, laboratuvarda bir saksıdaki begonya bitkisinden yaprak kesiyor. Bu yaprağı nemli toprağa dikerek yeni bir begonya bitkisi elde ediyor. Bu olay aşağıdaki üreme çeşitlerinden hangisine örnektir?
a) Bölünerek üreme
b) Tomurcuklanma ile üreme
c) Vejetatif üreme
d) Rejenerasyon ile üreme
Cevap: c) Vejetatif üreme. Çözüm: Bitkilerin yaprak, gövde veya kök gibi kısımlarından yeni bireyler oluşturulmasına vejetatif üreme denir. Bu durumda yapraktan yeni bitki oluşması vejetatif üremeye örnektir.
Soru 2: Bir göletten alınan su örneği mikroskopla incelendiğinde, tek hücreli bir canlının ikiye bölünerek çoğaldığı gözlemleniyor. Bu canlı aşağıdaki üreme çeşitlerinden hangisini gerçekleştirmektedir?
a) Vejetatif üreme
b) Tomurcuklanma
c) Sporla üreme
d) Bölünerek üreme
Cevap: d) Bölünerek üreme. Çözüm: Bakteri, amip ve paramesyum gibi tek hücreli canlıların enine veya boyuna ikiye ayrılarak çoğalmasına bölünerek üreme denir. Bu, eşeysiz üremenin en basit şeklidir.
Soru 3: Bir biyoloji öğretmeni, öğrencilerine bir canlıdan kopan bir vücut parçasının kendini tamamlayarak yeni bir birey oluşturmasını gösteriyor. Deneyde deniz yıldızı kullanılıyor. Bu olay eşeysiz üremenin hangi çeşidine girer?
a) Sporla üreme
b) Tomurcuklanma
c) Vejetatif üreme
d) Rejenerasyon ile üreme
Cevap: d) Rejenerasyon ile üreme. Çözüm: Rejenerasyon (yenilenme), bir canlının kopan vücut parçasının kendini tamamlayarak yeni bir birey oluşturmasıdır. Deniz yıldızı ve planarya (yassı solucan) bu şekilde çoğalabilir.
