Sinir sistemi, vücudumuzun bir yönetim ve iletişim ağıdır. Tıpkı bir şehrin trafiğini yöneten, haberleşmeyi sağlayan karmaşık bir sistem gibi düşünebilirsiniz. Bu sistem, çevremizde olup bitenlere tepki vermemizi, vücudumuzdaki tüm organların düzenli çalışmasını ve birbiriyle uyum içinde olmasını sağlar.
Sinir sistemini, merkezdeki bir ana kumanda merkezi ve bu merkeze bağlı bir haberleşme ağı olarak iki ana bölümde inceleyebiliriz:
Bu sistem, vücudumuzun ana kumanda merkezidir. Kararlar burada alınır, gelen bilgiler burada değerlendirilir. İki organdan oluşur:
Bu sistem, Merkezi Sinir Sistemi'ni vücudun diğer bölgelerine bağlayan sinirlerden oluşur. Yani beyin ve omurilikten çıkan bu sinirler, tüm vücuda yayılarak bir ağ oluşturur. Görevi, duyu organlarından gelen bilgileri merkezi sinir sistemine iletmek ve merkezi sinir sisteminin emirlerini kaslara ve organlara taşımaktır.
Örneğin, ayağınıza batan bir taşı hissetmenizi sağlayan bilgi, çevresel sinir sistemi aracılığıyla omuriliğe ve beyne iletilir. Beyin "Ayağını çek!" emrini verir ve bu emir yine çevresel sinir sistemi sayesinde ayak kaslarına iletilerek hareket gerçekleşir.
Sinir sisteminin çalışmasını sağlayan temel hücrelere nöron (sinir hücresi) denir. Nöronlar, elektrik sinyalleriyle bilgi ileten özelleşmiş hücrelerdir. Milyarlarca nöron bir araya gelerek sinir sistemini oluşturur.
Soru 1: Bir öğrenci, sıcak bir tencereye yanlışlıkla dokunduğunda elini hızla geri çekmektedir. Bu durumda aşağıdaki sinir sistemi yapıları hangi sırayla görev yapar?
a) Duyu organı → Beyin → Tepki organı
b) Duyu organı → Omurilik → Tepki organı
c) Beyin → Omurilik → Tepki organı
d) Omurilik → Beyin → Tepki organı
Cevap: b) Duyu organı → Omurilik → Tepki organı
Çözüm: Sıcak bir cisme dokunulduğunda oluşan "istem dışı ve hızlı" tepkiye refleks denir. Refleks hareketlerinde uyaran, duyu organından alınır, omurilik tarafından değerlendirilir ve tepki organına iletilir. Bu süreçte beyin devreye girmez, bu nedenle tepki çok hızlı gerçekleşir.
Soru 2: Bir bilim insanı, beynin farklı bölümlerinin vücuttaki çeşitli işlevlerden sorumlu olduğunu keşfetmiştir. Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
a) Beyincik → Denge ve hareket koordinasyonu
b) Omurilik Soğanı → Solunum ve dolaşım gibi yaşamsal olaylar
c) Beyin → Öğrenme, hafıza ve hayal kurma
d) Omurilik → Vücuttaki bütün istemli hareketlerin kontrolü
Cevap: d) Omurilik → Vücuttaki bütün istemli hareketlerin kontrolü
Çözüm: Omurilik, refleks hareketlerini kontrol eder ve beyin ile vücut arasında iletiyi sağlar. Vücuttaki bütün istemli hareketlerin (yürümek, yazı yazmak gibi) kontrol merkezi ise beyindir.
Soru 3: Bir sinir hücresinin yapısı incelendiğinde, hücre gövdesinden çıkan ve elektriksel uyarıyı diğer bir sinir hücresine veya kas gibi bir tepki organına ileten uzantıya ne ad verilir?
a) Dentrit
b) Akson
c) Sinaps
d) Miyelin kılıf
Cevap: b) Akson
Çözüm: Sinir hücresinde (nöron), uyartıyı hücre gövdesinden alıp başka bir nörona ya da tepki organına ileten uzun ve tek olan uzantıya "akson" denir. Dentrit ise uyartıyı hücre gövdesine getiren kısa ve dallanmış uzantılardır.
