Genleşme ve Büzülme
Merhaba! Bu ders notumuzda genleşme ve büzülme kavramlarını ve aralarındaki ilişkiyi öğreneceğiz. Bu olayları günlük hayatımızda sıkça gözlemleriz.
Genleşme Nedir?
Maddeler, genellikle ısıtıldıklarında boyutça büyürler. İşte bu olaya genleşme denir.
- Örneğin, sıcak yaz günlerinde elektrik telleri gerginleşir ve biraz sarkar. Çünkü ısınan tel genleşir.
- Termometrelerdeki sıvı (cıva veya alkol) ısınınca genleşerek yükselir.
Büzülme Nedir?
Maddeler, genellikle soğutulduklarında boyutça küçülürler. İşte bu olaya da büzülme denir.
- Örneğin, kışın elektrik telleri soğuktan büzülür ve gerginleşir.
- Sıcak bir cam bardak soğuk suyla yıkandığında aniden büzülebilir ve çatlayabilir.
Genleşme ve Büzülme Arasındaki İlişki Nedir?
Genleşme ve büzülme birbirinin tam tersi olaylardır. Yani:
- Isı alan madde genleşir.
- Isı veren madde büzülür.
Bu iki olay, maddelerin sıcaklığı değiştiğinde birbirini takip eder. Bir maddeyi önce ısıtıp genleştirirseniz, sonra soğuttuğunuzda tekrar büzülerek eski haline döner.
Günlük Hayattan Örnekler
- Metal kapaklar: Cam kavanozun metal kapağı sıkışmışsa, kapağı sıcak suya tutarız. Metal kapak genleşince kolayca açılır.
- Demiryolu rayları: Rayların arasında boşluk bırakılır. Yazın sıcakta genleşen raylar bu boşluk sayesinde hasar görmez.
- Balon: İçi hava dolu bir balonu buzdolabına koyduğumuzda (soğutunca) büzülür ve küçülür. Çıkardığımızda oda sıcaklığında tekrar genleşir ve eski haline döner.
Sonuç: Genleşme ve büzülme, maddelerin sıcaklık değişimine karşı gösterdiği birbirinin zıttı tepkilerdir. Isıtılan madde genleşir, soğutulan madde büzülür. Bu ilişki, birçok teknolojik tasarımın (köprüler, binalar, borular) temelini oluşturur.
