Türk İslam Devletlerinde Bilim ve Kültür
Selçuklular, Karahanlılar, Gazneliler ve Harzemşahlar gibi Türk İslam devletleri, sadece savaşlarla değil, aynı zamanda bilim, kültür ve sanat alanında da büyük ilerlemeler kaydettiler. Bu dönemde birçok bilim insanı, sanatçı ve düşünür yetişti.
Bilim ve Eğitim
Devletler, bilim insanlarını destekledi ve halkın eğitim alabilmesi için okullar açtı. En önemli eğitim kurumlarından biri Nizamiye Medreseleri'dir.
- Nizamiye Medreseleri: Büyük Selçuklu Devleti'nin ünlü veziri Nizamülmülk tarafından kuruldu. Bu medreseler, devletin ihtiyacı olan din ve devlet adamlarını yetiştirmek için açılmıştı. Dünyanın ilk üniversitelerinden sayılırlar.
- Bilim İnsanları: Türk İslam devletleri, dünyaca ünlü birçok bilim insanı yetiştirdi.
- İbni Sina: Tıp, felsefe ve astronomi alanında çalıştı. "El-Kanun fi't-Tıb" (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı yüzyıllarca Avrupa'da ders kitabı olarak okutuldu.
- Biruni: Astronomi, matematik, coğrafya ve tarih alanlarında çok önemli eserler verdi. Dünyanın yuvarlak olduğunu ve kendi etrafında döndüğünü söyleyen ilk bilim insanlarındandır.
- Farabi: Felsefe, mantık ve müzik alanında çalıştı. "İkinci Öğretmen" (Birinci Öğretmen Aristo'dur) olarak anılır.
- Harezmî: Matematik ve astronomi bilginidir. Cebir biliminin kurucusu kabul edilir. "Algoritma" ve "Cebir" kelimeleri onun isminden ve eserlerinden gelmektedir.
Kültür ve Sanat
Bu dönemde kültür ve sanat da çok gelişti. Türkler, İslamiyet'i kabul ettikten sonra kendi kültürlerini İslam kültürüyle harmanlayarak yeni ve zengin bir kültür oluşturdular.
- Mimari: Anadolu'ya camiler, medreseler, kervansaraylar, hastaneler ve köprüler yapıldı. Bu yapılar hem sağlam hem de çok güzeldi. Taş işçiliği ve çini sanatı çok gelişmişti.
- Edebiyat: İki önemli edebi eser ortaya çıktı:
- Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacip tarafından yazıldı. "Mutluluk Veren Bilgi" anlamına gelir. İnsanlara devleti nasıl yöneteceklerini, iyi bir insan ve iyi bir yönetici nasıl olunacağını anlatan bir siyasetnamedir.
- Divan-ı Lügati't-Türk: Kaşgarlı Mahmud tarafından yazıldı. "Türk Dillerinin Sözlüğü" anlamına gelir. Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek ve Araplara Türkçe öğretmek için yazılmıştır. İçinde Türk boylarının yaşadığı yerleri gösteren bir harita da vardır.
- Dil: Türkler, İslamiyet ile birlikte Arap alfabesini benimsediler. Bilim dili genellikle Arapça olsa da, edebiyat ve günlük hayatta Türkçe kullanılmaya devam edildi.
Özetle, Türk İslam devletleri dönemi, bilim ve kültürün altın çağlarından biri olmuştur. Bu dönemde yetişen bilim insanlarının eserleri, sadece İslam dünyasını değil, Avrupa'yı da derinden etkilemiş ve Rönesans'ın hazırlayıcılarından olmuştur.
