Fiilimsi (Eylemsi) Nedir? 🤔
Fiilimsiler, fiillerden türeyen ama fiiller gibi çekimlenemeyen (yani kişi ve kip eki alamayan), cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Onları fiillerin "yardımcı oyuncuları" gibi düşünebilirsin! 🎭
Fiilimsi olan bir sözcüğü nasıl anlarız? 🔍
- ✅ Fiil kök veya gövdelerine getirilen "-ma, -ış, -mak, -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş..." gibi eklerle türetilirler.
- ✅ Fiil anlamını tamamen kaybetmezler; bir iş, oluş veya hareket bildirirler.
- ✅ Ancak fiillerin aksine, şahıs eki (ben, sen, o...) almazlar. Yani "geliyorum" diyemeyiz ama "gelmek" diyebiliriz.
🎯 Fiilimsi Çeşitleri ve Örnekler
Fiilimsiler görevlerine göre üçe ayrılır:
1. İsim-Fiil (Ad-Eylem) 📝
Fiillere "-ma, -ış, -mak" ekleri getirilerek yapılır. Cümlede isim görevinde kullanılırlar.
Örnekler:
- 🎬 Yüzmek en sevdiğim spordur. ("Yüzmek" sözcüğü, bu cümlede isim görevindedir.)
- 📖 Erken kalkmayı bir türlü alışkanlık haline getiremedim.
- 💭 Onunla tekrar görüşmek için sabırsızlanıyorum.
2. Sıfat-Fiil (Ortaç) 🏷️
Fiillere "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" gibi ekler getirilerek yapılır. Cümlede sıfat görevinde kullanılırlar; yani bir ismi nitelerler.
Örnekler:
- 🚶 Yürüyen merdivenler hayatı kolaylaştırır. ("Yürüyen" sözcüğü, "merdiven" ismini niteliyor.)
- 📚 Okunacak ne çok kitap var!
- 🏠 Yıkılmaz dedikleri kale, bir günde yıkıldı.
- 🍯 Bitişik komşumuz bize bal göndermiş.
3. Zarf-Fiil (Bağ-Eylem / Ulaç) 🔄
Fiillere "-ip, -erek, -meden, -ince, -dikçe, -ken, -eli, -meksizin, -cesine" gibi ekler getirilerek yapılır. Cümlede zarf görevinde kullanılırlar; yani bir fiilin nasıl, ne zaman yapıldığını belirtirler.
Örnekler:
- 🏃 Koşarak yanıma geldi. ("Koşarak" sözcüğü, "geldi" fiilinin nasıl yapıldığını belirtiyor.)
- 😴 Uyumadan önce dişlerini fırçalamalısın.
- 🌅 Güneş doğdukça dünya aydınlanır.
- 👋 Görür görmez onu tanıdım.
💡 Önemli Uyarılar!
- ⚠️ Bir sözcüğün fiilimsi olabilmesi için mutlaka bir fiilden türemiş olması gerekir. Örneğin, "yazma" sözcüğü "yaz-" fiilinden türediği için fiilimsidir. Ama "yazma" (el yazması kitap) bir isim olarak da kullanılabilir, dikkatli olmalıyız!
- ⚠️ Fiilimsiler, fiil olmadıkları için cümlede yüklem olamazlar. Yüklem olursa artık onlara "birleşik zamanlı fiil" deriz.
Küçük Bir Test 🧩
"Oraya gidip de onu görmemek mümkün mü?" cümlesindeki fiilimsileri bulalım:
- ➡️ gidip: "git-" fiilinden türemiş, "-ip" zarf-fiil eki almış. (Zarf-Fiil)
- ➡️ görmemek: "gör-" fiilinden türemiş, "-mek" isim-fiil eki almış. (İsim-Fiil)
