Sevgili öğrenciler, bu ders notumuzda felsefenin temel disiplinlerinden biri olan bilgi felsefesi (epistemoloji) konusunu ele alacağız. Bilginin kaynağı, sınırları, imkanı ve doğruluğu gibi temel sorulara yanıt arayan bu disiplini madde madde ve sistematik şekilde öğreneceğiz.
Epistemoloji, bilgi kuramı olarak da adlandırılır. Yunanca "episteme" (bilgi) ve "logos" (bilim, söz) kelimelerinden türemiştir. Temel olarak şu sorulara yanıt arar:
Günlük yaşam deneyimleriyle elde edilen, sistematik olmayan bilgidir. Örneğin; "Yağmur yağınca yerler ıslanır" bilgisi.
Belirli bir amaca yönelik, pratik yarar sağlayan bilgidir. Örneğin; marangozluk, doktorluk bilgisi.
Öznel ve yaratıcı süreçlerle elde edilen, sezgiye dayalı bilgidir.
İnanca ve vahye dayanan, dogmatik bilgidir.
Deney, gözlem ve akıl yürütmeyle elde edilen, nesnel ve sistemli bilgidir.
Eleştirel, sorgulayıcı, evrensel ve refleksif bilgidir.
Felsefe tarihinde doğru bilginin mümkün olup olmadığı tartışması iki ana akımda incelenir:
Sofistler: Protagoras'ın "İnsan her şeyin ölçüsüdür" sözüyle göreliliği savunmuşlardır.
Septikler (Şüpheciler): Pyrrhon'un öncülüğünü yaptığı, kesin bilginin mümkün olmadığını savunan akım.
Rasyonalizm (Akılcılık): Bilginin kaynağı akıldır (Platon, Descartes, Leibniz).
Empirizm (Deneycilik): Bilginin kaynağı deneyimdir (Locke, Hume, Berkeley).
Kritisizm (Eleştiricilik): Kant'ın sentezci yaklaşımı: "Görüsüz kavramlar boş, kavramsız görüler kördür."
Entüisyonizm (Sezgicilik): Bergson'un sezgiyi temel alan yaklaşımı.
Pozitivizm (Olguculuk): Auguste Comte'un yalnızca deneyle doğrulanabilir bilgiyi kabul eden yaklaşımı.
Platon: İdealar kuramı - Gerçek bilgi idealar dünyasına aittir.
Descartes: "Düşünüyorum, öyleyse varım" - Metodik şüphe ve aklın kesinliği.
Kant: "Saf Aklın Eleştirisi" - A priori ve a posteriori bilgi ayrımı.
Epistemoloji, bilginin doğasını, kapsamını ve kaynağını araştıran felsefe dalıdır. Doğru bilginin mümkün olup olmadığı sorusu etrafında şekillenen bu disiplin, felsefi düşüncenin temel taşlarından biridir. Bilim felsefesi, dil felsefesi ve mantık gibi alanlarla yakından ilişkilidir.
⚠️ Unutmayın: Epistemoloji sadece "ne bildiğimiz" değil, "nasıl bildiğimiz" sorusuyla da ilgilenir. Bu nedenle her bilgi iddiasının temellendirilmesi gereklidir.
