🧠 Bilgiyi İşleme Kuramı Süreçleri: Kodlama, Depolama, Geri Getirme
Bilgiyi İşleme Kuramı, insan zihnini, bilgiyi alan, işleyen, depolayan ve gerektiğinde kullanan bir sisteme benzetir. Bu yaklaşım, bilişsel psikolojinin temelini oluşturur ve öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini anlamamıza yardımcı olur. Bu ders notunda, bu sistemin üç temel sürecini detaylıca inceleyeceğiz.
📊 Kuramın Temel Varsayımı
İnsan zihni, bir bilgisayar gibi çalışır. Dışarıdan gelen uyaranlar (girdiler), belirli zihinsel süreçlerden geçerek anlamlı bilgiye (çıktı) dönüşür. Bu süreçler şu şekilde özetlenebilir:
- Girdi: Duyular yoluyla alınan ham uyaranlar.
- İşlem: Bu yazının konusu olan Kodlama, Depolama ve Geri Getirme süreçleri.
- Çıktı: Öğrenilmiş bilginin davranışa (cevap) dönüşmesi.
🔤 1. Kodlama (Encoding)
Duyusal belleğe gelen ham bilginin, uzun süreli bellekte depolanabilecek bir forma dönüştürülmesi işlemidir. Anlamlı hale getirme sürecidir.
🎯 Kodlama Türleri:
- 🖼️ Görsel Kodlama: Bilgiyi resimler veya imgeler halinde kaydetmek (Bir haritanın zihinde canlanması).
- 🔊 İşitsel Kodlama: Bilgiyi sesler halinde kaydetmek (Bir şarkının melodisini hatırlamak).
- 📖 Anlamsal Kodlama: Bilgiye anlam yükleyerek kaydetmek. En kalıcı öğrenme bu yolla olur (Bir kavramın tanımını ve bağlamını anlamak).
Örnek: Yeni bir telefon numarasını öğrenirken, sadece rakamları tekrar etmek (işitsel) yerine, rakamları gruplayarak veya bir tarihle ilişkilendirerek (anlamsal) kodlarsak daha iyi hatırlarız.
💾 2. Depolama (Storage)
Kodlanan bilginin, belirli bir süre boyunca saklanmasıdır. Bilgiyi İşleme Kuramı, belleği üç aşamalı bir yapı olarak ele alır:
- Duyusal Bellek (Kayıt): ⚡ Çok kısa sürelidir (yarım saniye - 2 saniye). Görsel (ikonik) ve işitsel (ekoik) olabilir. Dikkat edilen bilgi, kısa süreli belleğe aktarılır.
- Kısa Süreli Bellek / Çalışma Belleği: 🧮 Kapasitesi sınırlıdır (7±2 bilgi birimi). Bilgi yaklaşık 15-30 saniye tutulur. Tekrarlanmayan bilgi kaybolur. Burada bilgi üzerinde aktif işlemler (örneğin, \( 15 \times 4 \) işlemini zihinden yapmak) yapılır.
- Uzun Süreli Bellek: 🗄️ Neredeyse sınırsız kapasite ve süreye sahiptir. Bilgi burada kalıcı olarak depolanır. Anlamsal kodlama ve aralıklı tekrar buraya kayıt için kritiktir.
🎣 3. Geri Getirme (Retrieval)
Uzun süreli bellekte depolanmış bilginin, gerektiği zaman bulunup getirilmesi ve kullanılması sürecidir. Öğrenmenin nihai amacıdır.
🔑 Geri Getirmeyi Etkileyen Faktörler:
- Kodlama Özgünlüğü: Bilgi ne kadar zengin ve derin kodlanmışsa, geri getirilmesi o kadar kolay olur.
- İpucu Bağımlılığı: 🧩 Hatırlama, genellikle kodlama anındaki bağlama (ortam, duygu durumu) benzer ipuçlarıyla tetiklenir. Sınav salonunda öğrenilen bilgi, orada daha iyi hatırlanabilir.
- Organizasyon: Bilgi düzenli bir şekilde (şemalar, ağ yapıları) depolanmışsa, arandığında daha hızlı bulunur.
Geri Getirme Türleri:
- Serbest Çağrışım: İpucu olmadan hatırlama.
- Tanıma: Bilginin varlığını fark etme (Çoktan seçmeli sorularda olduğu gibi).
- Yeniden Öğrenme: Bir bilgiyi ikinci kez öğrenmenin daha kısa sürmesi, onun bellekte bir iz bıraktığını gösterir.
✅ Özet ve Çıkarımlar
Bilgiyi İşleme Kuramı'nın bu üç süreci birbirine bağlıdır:
Etkili Kodlama → Sağlam Depolama → Başarılı Geri Getirme
Eğitimsel Çıkarım: Kalıcı öğrenme için, öğrencilere bilgiyi anlamsal olarak kodlamaları (ilişkilendirme, örnek verme), düzenli tekrarlarla depolamayı güçlendirmeleri ve farklı bağlamlarda geri getirme pratiği yapmaları (uygulama soruları, projeler) teşvik edilmelidir.
