Çözünme ve çökelme tepkimeleri, iyonik bileşiklerin sulu çözeltilerdeki davranışlarını açıklayan önemli kimyasal süreçlerdir. Bu tepkimeler, bir bileşiğin çözünüp çözünmeyeceğini veya çökelti olarak ayrılıp ayrılmayacağını belirler.
Bir katı iyonik bileşiğin (örneğin, tuz) suya eklendiğinde, su molekülleri tarafından iyonlarına ayrışarak homojen bir karışım (çözelti) oluşturmasına çözünme denir.
Örneğin, sofra tuzunun (NaCl) suda çözünmesi şu şekilde gösterilir:
NaCl(k) → Na⁺(aq) + Cl⁻(aq)
Burada:
İki sulu çözelti karıştırıldığında, içlerindeki iyonların birleşerek suda çözünmeyen bir katı oluşturmasına çökelme, oluşan katıya ise çökelti adı verilir. Bu olay bir çökelme tepkimesidir.
Örneğin, gümüş nitrat (AgNO₃) ve sodyum klorür (NaCl) çözeltileri karıştırıldığında:
AgNO₃(aq) + NaCl(aq) → AgCl(k) + NaNO₃(aq)
Burada AgCl (gümüş klorür) beyaz renkli bir çökelti oluşturur.
Çökelme tepkimelerini daha net anlamak için net iyon denklemi yazılır. Bu denklemde, tepkimeye girmeyen "seyirci iyonlar" çıkarılır ve sadece çökeltiyi oluşturan iyonlar gösterilir.
Yukarıdaki örneğin net iyon denklemini yazalım:
1. Moleküler Denklem:
AgNO₃(aq) + NaCl(aq) → AgCl(k) + NaNO₃(aq)
2. Tam İyon Denklemi (Tüm iyonlar ayrı yazılır):
Ag⁺(aq) + NO₃⁻(aq) + Na⁺(aq) + Cl⁻(aq) → AgCl(k) + Na⁺(aq) + NO₃⁻(aq)
3. Net İyon Denklemi (Seyirci iyonlar çıkarılır):
Ag⁺(aq) + Cl⁻(aq) → AgCl(k)
Görüldüğü gibi Na⁺ ve NO₃⁻ iyonları her iki tarafta da olduğu için denklemden çıkarılır. Net iyon denklemi, asıl kimyasal değişimin Ag⁺ ve Cl⁻ iyonlarının birleşerek AgCl katısını oluşturması olduğunu gösterir.
Bir iyonik bileşiğin suda çözünüp çözünmeyeceğini tahmin etmek için çözünürlük kuralları kullanılır. İşte bazı temel kurallar:
