🧬 Durdurma (Stop) Kodonları Nedir?
Protein sentezi (translasyon) sırasında, ribozom mRNA üzerindeki genetik kodu okur ve her bir kodonu (3 nükleotitten oluşan grup) karşılık gelen bir amino asite çevirir. Ancak bazı kodonlar bir amino asit kodlamaz; onun yerine protein sentezinin sona ermesi için sinyal verir. İşte bu özel kodonlara durdurma kodonları, sonlandırıcı kodonlar veya nonsense kodonlar denir.
🎯 Üç Durdurma Kodonu
Toplamda üç tane durdurma kodonu bulunur:
- 📌 UAA ("Okra" kodonu olarak da bilinir)
- 📌 UAG ("Kehribar" kodonu olarak da bilinir)
- 📌 UGA ("Opal" kodonu olarak da bilinir)
⚙️ Görevleri ve İşleyişi
Bu kodonlardan herhangi biri ribozomun A bölgesine geldiğinde, olanlar şöyledir:
- ✅ Bu kodonları tanıyan özel bir tRNA yoktur.
- ✅ Bunun yerine, Salım Faktörleri (Release Factors - RF) adı verilen proteinler ribozoma bağlanır.
- ✅ Salım faktörü, son amino asit ile tRNA arasındaki bağı katalize ederek yeni sentezlenmiş protein zincirinin ribozomdan serbest bırakılmasını sağlar.
- ✅ Ardından ribozom alt birimleri mRNA'dan ayrılır ve sentez süreci tamamlanır.
💡 Önemli Noktalar
- 🚫 Başlatıcı Kodon: Protein sentezi genellikle AUG (Metiyonin) kodonu ile başlar. Durdurma kodonları ise bu süreci bitirir.
- 🧬 Evrensellik: Durdurma kodonları, genetik kodun neredeyse evrensel olan yapısının bir parçasıdır. Yani neredeyse tüm canlılarda aynı görevi görürler.
- ⚠️ İstisnalar: Çok nadir durumlarda, normalde bir durdurma kodonu olan UGA, özel bir tRNA ve bir enzim sayesinde 21. amino asit olan selenosistein olarak okunabilir. Benzer şekilde UAG kodonu da 22. amino asit olan pirolizin için kullanılabilir.
📝 Özet
Durdurma kodonları (UAA, UAG, UGA), protein sentezinin doğru yerde ve zamanda sonlanmasından sorumlu, hayati öneme sahip genetik sinyallerdir. ❌ Bir amino asit kodlamazlar, ancak ✅ salım faktörlerini işe çağırarak ribozomun görevini tamamlamasını ve proteinin serbest kalmasını sağlarlar.
