⚡ Elektrik Enerjisi ve Elektrik Yükleri
Elektrik, günlük hayatımızın vazgeçilmez bir parçasıdır. LGS'de elektrik konusundan genellikle temel kavramlar, devre elemanları ve basit elektrik devreleri hakkında sorular gelmektedir.
🔋 Elektrik Yükü ve Çeşitleri
Maddeleri oluşturan atomların yapısında proton (+ yüklü), nötron (yüksüz) ve elektron (- yüklü) bulunur.
- ✅ Pozitif Yük: Proton sayısı elektron sayısından fazla olan cisimler.
- ✅ Negatif Yük: Elektron sayısı proton sayısından fazla olan cisimler.
- ✅ Nötr (Yüksüz): Proton ve elektron sayıları eşit olan cisimler.
🧲 Elektriklenme Çeşitleri
Farklı cins maddeler birbirine sürtündüğünde elektron alışverişi olur ve elektriklenme meydana gelir.
- 📌 Sürtünme ile Elektriklenme: Saçımıza sürttüğümüz plastik tarak, yün kazağa sürttüğümüz balon bu şekilde elektriklenir.
- 📌 Dokunma ile Elektriklenme: Yüklü bir cisim, nötr bir cisme dokunduğunda yük paylaşımı olur.
- 📌 Etki ile Elektriklenme: Yüklü bir cisim, nötr bir cisme yaklaştırıldığında cismin içindeki yükler ayrılır.
💡 Basit Elektrik Devresi
Elektrik enerjisinin iletilmesi ve kullanılması için oluşturulan kapalı düzeneğe elektrik devresi denir.
- 🎯 Pil (Güç Kaynağı): Devreye enerji sağlar. + ve - kutupları vardır.
- 🎯 Ampul (Direnç): Elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştürür.
- 🎯 Anahtar: Devreyi açıp kapamaya yarar.
- 🎯 Bağlantı Kablosu: Devre elemanlarını birbirine bağlar, akımın geçişine izin verir.
🔌 Seri ve Paralel Bağlama
LGS'de en çok karşılaşılan soru tiplerinden biri, ampullerin ve pillerin nasıl bağlandığını anlamaktır.
➡️ Ampullerin Bağlanması
- 💡 Seri Bağlama: Ampuller tek bir hat üzerinde ardışık olarak bağlanır.
- Bir ampul patarsa tüm devre çalışmaz.
- Devredeki tüm ampuller aynı parlaklıkta yanar.
- Devreye yeni bir ampul eklendikçe diğer ampullerin parlaklığı azalır.
- 💡 Paralel Bağlama: Ampullerin uçları ayrı kollardan bağlanır.
- Bir ampul patarsa diğerleri yanmaya devam eder.
- Her ampul aynı parlaklıkta yanar.
- Devreye yeni bir ampul eklemek diğerlerinin parlaklığını değiştirmez.
➡️ Pillerin Bağlanması
- 🔋 Seri Bağlama: Pillerin + ucu bir sonrakinin - ucuna bağlanır.
- Toplam voltaj artar. (Örneğin, iki 1.5V'luk pil seri bağlandığında toplam 3V olur)
- Ampul daha parlak yanar.
- 🔋 Paralel Bağlama: Tüm + uçlar ve tüm - uçlar kendi aralarında birleştirilir.
- Toplam voltaj değişmez. (Örneğin, iki 1.5V'luk pil paralel bağlandığında toplam 1.5V olur)
- Pil ömrü uzar, ancak parlaklık değişmez.
🎯 LGS'de Çıkabilecek Önemli İpuçları
- ✅ Devredeki anahtar açıksa akım geçmez, hiçbir ampul yanmaz.
- ✅ Seri bağlı devredeki bir ampulün patlaması, tüm devreyi kapatır.
- ✅ Paralel bağlı devrede, her kol bağımsız çalışır.
- ✅ Pil sayısı artarsa (seri bağlıysa) ampulün parlaklığı artar.
- ✅ Ampul sayısı artarsa (seri bağlıysa) her bir ampulün parlaklığı azalır.
💬 Hatırlatma: Soruları çözerken önce devrenin seri mi paralel mi olduğunu belirle. Sonra pil ve ampul sayısındaki değişikliklerin parlaklığı nasıl etkileyeceğini düşün. Bol bol farklı devre şemaları çizip pratik yapmak, bu konuyu kavramanda en büyük yardımcın olacaktır! 📚
