Fiilde çatı tablosu

Question

Fiilde çatı konusunu özellikle özne-yüklem ilişkilerinde zorlanıyorum. Etken, edilgen, dönüşlü ve işteş fiilleri birbiriyle karıştırıyorum. Tüm bu konuları özetleyen, net bir tablo arıyorum.

Answer 1

📚 Fiilde Çatı Nedir?

Fiillerin özne ve nesne ile olan ilişkisine çatı denir. Bir fiilin çatısını incelerken iki temel soru sorarız:

• 📌 Özneye Göre Çatı: Fiilin öznesine ne yaptırdığını veya öznenin fiille ilişkisini inceler.
• 📌 Nesneye Göre Çatı: Fiilin nesne alıp almadığını veya nesneyle ilişkisini inceler.

🎯 Özneye Göre Çatı Özellikleri

Bu başlıkta fiilin öznesine bakarak dört farklı çatı özelliği belirlenir:

1. Etken Çatı ➡️ 🏃‍♂️

• Fiili yapan öznenin belli olduğu ve fiilin "-l, -n" gibi çatı eklerini almadığı fiillerdir.
• Örnek: "Öğrenci soruyu çözdü." (Özne: öğrenci - işi yapan)

2. Edilgen Çatı ➡️ 🛋️

• Fiilin "-l, -n" eklerini aldığı ve asıl öznenin belli olmadığı (veya sözde öznenin olduğu) fiillerdir. İşi yapan değil, işten etkilenen vurgulanır.
• Örnek: "Pencere açıldı." (Kim açtı? Belli değil. Pencere işten etkileniyor.)

3. Dönüşlü Çatı ➡️ 🔄

• Fiilin "-l, -n" eklerini aldığı ve işi öznenin kendi kendine yaptığı fiillerdir.
• Örnek: "Ayşe süslendi." (Ayşe, kendi kendine süslenme işini yapıyor.)

4. İşteş Çatı ➡️ 👥

• Fiilin "-ş" ekini aldığı ve işin karşılıklı veya birlikte yapıldığını bildiren fiillerdir.
• Örnek: "İki arkadaş okulda buluştu." (Karşılıklı/Birlikte)

🎯 Nesneye Göre Çatı Özellikleri

Bu başlıkta fiilin nesne alıp almamasına göre dört farklı çatı özelliği belirlenir:

1. Geçişli Fiil ➡️ 🎯

• Nesne alabilen fiillerdir. Fiile "neyi?, kimi?" sorularını sorduğumuzda cevap alırız.
• Örnek: "Merve kitabı okudu." (Neyi okudu? → kitabı)

2. Geçişsiz Fiil ➡️ 🚫

• Nesne almayan fiillerdir. "neyi?, kimi?" sorularına cevap vermez.
• Örnek: "Kuşlar uçtu." (Neyi uçtu? Kimi uçtu? → Cevap yok.)

3. Oldurgan Fiil ➡️ ⏩

• Aslında geçişsiz olan bir fiile "-r, -t, -dır" ekleri getirilerek geçişli yapılmasıdır. (Geçişsiz → Geçişli)
• Örnek: "Uyudu" (geçişsiz) → "Uyuttu" (geçişli/oldurgan) (Neyi uyuttu? → Bebeyi)

4. Ettirgen Fiil ➡️ ⏩⏩

• Aslında geçişli olan bir fiile "-r, -t, -dır" ekleri getirilerek işi başkasına yaptırma anlamı kazandırılmasıdır. (Geçişli → Geçişlilik derecesi artırılmış)
• Örnek: "İçti" (geçişli) → "İçirdi" (ettirgen) (İşi başkasına yaptırıyor.)

📊 Fiilde Çatı Tablosu

Çatı Türü	Soru / Kriter	Ek	Örnek Cümle
🏃‍♂️ Etken	İşi yapan özne bellidir.	-	Çocuk topu attı.
🛋️ Edilgen	İşi yapan belli değildir, "-l, -n" ekini alır.	-l, -n	Kapı açıldı.
🔄 Dönüşlü	Özne işi kendine yapar, "-l, -n" ekini alır.	-l, -n	Kız tarandı.
👥 İşteş	İş birlikte/karşılıklı yapılır, "-ş" ekini alır.	-ş	Arkadaşlar görüştü.
🎯 Geçişli	Nesne alır. (Neyi? Kimi?)	-	Mektubu yazdı.
🚫 Geçişsiz	Nesne almaz.	-	Çiçekler soldu.
⏩ Oldurgan	Geçişsiz fiil geçişli olur. (-r, -t, -dır)	-r, -t, -dır	Çocuğu güldürdü. (Güldü → güldürdü)
⏩⏩ Ettirgen	Geçişli fiile "yaptırma" anlamı eklenir. (-r, -t, -dır)	-r, -t, -dır	Evi boyattı. (Boyadı → boyattı)

💡 Önemli Uyarılar

• ✅ Bir fiil hem özneye göre hem de nesneye göre çatı özelliği taşıyabilir.
• ✅ Örneğin, "Yıkadı" fiili: Etken (işi yapan belli) ve Geçişli (nesne alıyor).
• ✅ "Yıkandı" fiili ise: Edilgen (işi yapan belli değil) ve Geçişsiz (nesne almıyor) olur.
• ✅ Çatı eklerini (-l, -n, -ş, -r, -t, -dır) doğru tespit etmek çok önemlidir.