📚 Fiilde Yapı: Basit, Türemiş ve Birleşik Fiiller
Fiiller, kök veya gövdelerine aldıkları yapım ekleri ve birleşme yoluyla farklı anlamlar ve yapılar kazanabilirler. Bu durum, fiillerin yapısını üçe ayırmamıza olanak tanır: Basit fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller.
🌱 Basit Fiiller
Basit fiiller, herhangi bir yapım eki almamış, sadece çekim eki alabilen fiillerdir. Kök halindeki fiiller basit yapılıdır.
- 📖 Oku-: Okumak eylemi basit bir fiildir. (Okudu, okuyacak gibi çekimlenebilir.)
- ✍️ Yaz-: Yazmak eylemi de basit bir fiildir. (Yazdı, yazıyor gibi çekimlenebilir.)
- 🏃 Koş-: Koşmak eylemi basit bir fiildir. (Koştu, koşacak gibi çekimlenebilir.)
🌳 Türemiş Fiiller
Türemiş fiiller, fiil kök veya gövdelerine yapım eki getirilerek oluşturulan fiillerdir. Yapım ekleri, fiilin anlamını veya türünü değiştirebilir.
- 🔎 Ara-: Aramak fiili köktür. Ara-dan Ara-ştır-mak fiili türemiştir.
- 🗣️ Söyle-: Söylemek fiili köktür. Söyle-den Söyle-ş-mek fiili türemiştir.
- 📚 Oyna-: Oynamak fiili köktür. Oyna-dan Oyna-t-mak fiili türemiştir.
🤝 Birleşik Fiiller
Birleşik fiiller, birden fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir. Birleşik fiiller üçe ayrılır:
📌 Yardımcı Fiille Kurulan Birleşik Fiiller
İsim soylu bir kelime ile et-, ol-, kıl-, eyle- yardımcı fiillerinin birleşmesiyle oluşur.
- 🤝 Yardım etmek: Yardım (isim) + etmek (yardımcı fiil)
- 😞 Hasta olmak: Hasta (isim) + olmak (yardımcı fiil)
- 🎉 Dans etmek: Dans (isim) + etmek (yardımcı fiil)
💥 Kurallı (Özel) Birleşik Fiiller
Fiil + fiil şeklinde oluşur. Bu fiillerde anlam kaynaşması ve belli bir kural vardır.
- 💪 Yeterlilik Fiili: Fiil + -ebil (yapabilmek, gidebilmek)
- 🚀 Tezlik Fiili: Fiil + -iver (gelivermek, çıkıvermek)
- ⏳ Süreklilik Fiili: Fiil + -edur, -egel, -ekal (bakakalmak, süregelmek)
- ⬇️ Yaklaşma Fiili: Fiil + -eyaz (düşeyazmak, öleyazmak)
💫 Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller (Deyimler)
İki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek, kendi anlamlarından uzaklaşarak yeni bir anlam ifade etmesiyle oluşur.
- 👂 Kulak vermek: Dinlemek, önem vermek anlamında.
- 👑 Etekleri zil çalmak: Çok sevinmek anlamında.
- 👀 Göz atmak: Hızlıca incelemek anlamında.
