Fiilimsi (Eylemsi) Nedir?
Fiilimsiler, fiillerden türeyen ancak fiiller gibi çekimlenemeyen (yani kişi, zaman, kip ekleri alamayan) sözcüklerdir. Kısacası, fiile benzeyen ama fiil olmayan sözcüklerdir. Cümlede genellikle isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılırlar.
Fiilimsilerin en önemli özelliği, bir cümlede yan cümlecik kurmalarıdır. Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa, o kadar yan cümle var demektir.
Fiilimsi Çeşitleri
Fiilimsiler üç ana gruba ayrılır:
1. İsim-Fiil (Ad-Eylem)
Fiillere -mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş ekleri getirilerek yapılır. Bu sözcükler cümlede isim görevinde kullanılır.
- Örnekler:
- Bu havada yürümek çok güzel. ("Yürümek" nesne görevinde)
- Onun en büyük hayali okumaktı. ("Okumak" özne görevinde)
- Seni görmeye geldim. ("Görme" isim-fiil, dolaylı tümleç görevinde)
- Bu gürültüye dayanması zor. ("Dayanma" özne görevinde)
- O anki kaçışımı hiç unutamıyorum. ("Kaçış" belirtili nesne görevinde)
2. Sıfat-Fiil (Ortaç)
Fiillere -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ekleri getirilerek yapılır. Bu sözcükler cümlede sıfat görevinde kullanılır; yani bir ismi nitelerler. Bu ekleri hatırlamak için "Anası melez dışarı çıkmış" şeklinde bir kodlama kullanabilirsin.
- Örnekler:
- Okulacak kitapları bir kenara ayırdı. ("Okunacak" sıfat-fiil, "kitaplar" ismini niteliyor)
- Gelen misafirleri karşıladık. ("Gelen" sıfat-fiil, "misafirler" ismini niteliyor)
- Çözülmez problemlerle uğraşıyordu. ("Çözülmez" sıfat-fiil, "problemler" ismini niteliyor)
- Gördüklerimi anlatmaya kelimeler yetmez. ("Gördük" sıfat-fiil, "-leri" ekini alarak "şeyler" anlamında isimleşmiş)
- Koca bir ömre sığmış hatıralar... ("Sığmış" sıfat-fiil, "hatıralar" ismini niteliyor)
3. Zarf-Fiil (Bağ-Fiil / Ulaç)
Fiillere -ip, -erek, -meden, -ince, -ken, -eli, -dikçe, -meksizin, -cesine gibi ekler getirilerek yapılır. Bu sözcükler cümlede zarf görevinde kullanılır; yani bir eylemin nasıl, ne zaman, ne şartlarda yapıldığını belirtirler.
- Örnekler:
- Koşarak yanıma geldi. ("Koşarak" zarf-fiil, "nasıl geldi?" sorusunun cevabı)
- Evden çıkınca yağmur başladı. ("Çıkınca" zarf-fiil, "ne zaman başladı?" sorusunun cevabı)
- Derslerine çalışmadan sınava girme. ("Çalışmadan" zarf-fiil, "nasıl girme?" sorusunun cevabı)
- Seni gördükçe mutlu oluyorum. ("Gördükçe" zarf-fiil, "ne zaman mutlu oluyorum?" sorusunun cevabı)
- O haberi duyar duymaz yola çıktı. ("Duyar duymaz" zarf-fiil, "ne zaman çıktı?" sorusunun cevabı)
Önemli Uyarılar
- Bir sözcüğün fiilimsi olabilmesi için mutlaka bir fiilden türemiş olması gerekir.
- Fiilimsi ekleri, bazen fiillerle karıştırılabilen diğer eklerle benzer olabilir. Örneğin, "-miş" eki hem haber kipi hem de sıfat-fiil eki olabilir. Anlamına bakarak karar vermelisin.
- Fiilimsi ekleri yapım ekidir. Fiilin anlamını değiştirip onu isim, sıfat veya zarf yaparlar.
