Merhaba! Bu ders notumuzda, Türkçe dilbilgisinin en önemli ve bazen kafa karıştırıcı konularından biri olan fiilimsileri (eylemsileri) ve onların temel özelliklerini detaylıca inceleyeceğiz. Fiilimsiler, cümleleri zenginleştiren ve karmaşık fikirleri ifade etmemizi sağlayan yapı taşlarıdır. Gelin, bu özellikleri birlikte öğrenelim.
Fiilimsiler, fiillerden türeyen ancak fiil değil; isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir. Fiillere getirilen "-ma, -ış, -mak, -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" gibi eklerle oluşturulurlar. Hem fiil hem de isim-soyut özelliklerini taşıdıkları için "melez" yapılar olarak düşünülebilir.
Fiilimsileri anlamak için aşağıdaki özellikleri iyi kavramak gerekir:
Her fiilimsi, mutlaka bir fiil kök veya gövdesine fiilimsi eki getirilerek yapılır.
Fiilimsiler, türedikleri fiilin anlamını (iş, oluş, hareket) korur. Ancak şahıs eki, kip eki veya zaman eki almazlar. Yani bir yargı bildirmez, cümlede yüklem olamazlar.
Fiillere getirilen olumsuzluk eki, fiilimsilerde de kullanılabilir.
Bir fiil gibi, fiilimsiler de nesne veya dolaylı tümleç alabilir, zarfla nitelenebilir. Bu onları isimden ayıran en önemli özelliktir.
Fiilimsiler, cümlede bulundukları göreve (isim, sıfat, zarf) göre hal ekleri (-i, -e, -de, -den), iyelik ekleri (-m, -n, -i) veya çoğul eki (-ler) alabilirler.
Fiilimsiler ve onlara bağlı ögeler (nesne, tümleç) bir araya gelerek yan cümlecik oluşturur. Ana cümlenin ögesi olurlar.
Fiilimsilerin özelliklerini şu formülle özetleyebiliriz:
Fiil Kökü + Fiilimsi Eki + (Olumsuzluk Eki) + (İsim Çekim Eki) = Fiilimsi
Bir sözcüğün fiilimsi olup olmadığını anlamak için: "Fiil anlamı var mı?", "Yüklem olabilir mi?", "Fiilimsi eki var mı?" sorularını sormak en güvenilir yoldur. Bu konuyu iyi öğrenmek, hem dil hakimiyetinizi artıracak hem de sınavlarda size büyük avantaj sağlayacaktır.
Bir sonraki derste, fiilimsi türlerini daha detaylı inceleyeceğiz. Çalışmalarınızda başarılar! 📖✏️
