📚 Genden Proteine: Protein Sentezinin Temel Aşamaları
Protein sentezi, hücredeki genetik bilginin işlenerek fonksiyonel proteinlere dönüştürüldüğü hayati bir süreçtir. Bu süreç transkripsiyon ve translasyon olmak üzere iki ana basamaktan oluşur.
🧬 1. Transkripsiyon (Yazılma)
DNA'daki genetik bilginin mRNA (mesajcı RNA) şeklinde kopyalanması işlemidir.
- 📍 Yer: Çekirdek
- 🔧 Anahtar Enzim: RNA polimeraz
- ➡️ Süreç: DNA'nın bir ipliğindeki gen bölgesi açılır. Bu bölgeye komplementer (tamamlayıcı) bir mRNA sentezlenir. RNA'da timin (T) yerine urasil (U) bulunur.
- 🎯 Sonuç: Olgunlaşan mRNA, çekirdek zarındaki porlardan sitoplazmaya geçer.
🔤 2. Translasyon (Okunma)
mRNA'daki genetik koda göre amino asitlerin birleştirilerek protein zincirinin oluşturulması işlemidir.
- 📍 Yer: Sitoplazma (Ribozomda)
- 🧩 Anahtar Moleküller: mRNA, tRNA (taşıyıcı RNA), ribozom, amino asitler
- ➡️ Süreç:
- mRNA ribozoma bağlanır.
- tRNA'lar, üzerindeki antikodonlar ile mRNA'nın kodonlarını (3'lü nükleotid grupları) tanır.
- Her tRNA, taşıdığı spesifik bir amino asiti ribozoma getirir.
- Ribozomda amino asitler arasında peptit bağı kurularak polipeptit zinciri (protein) sentezlenir.
🧬 Genetik Kod ve Özellikleri
- ✅ Üçlüdür: 1 amino asiti şifreleyen 3 nükleotide kodon denir.
- ✅ Evrenseldir: Aynı kodonlar neredeyse tüm canlılarda aynı amino asiti şifreler.
- ✅ Fazla Belirlidir (Dejenere): Bir amino asit birden fazla kodonla şifrelenebilir.
- ✅ Başlangıç Kodonu: AUG (Metiyonin amino asidini şifreler ve sentezi başlatır).
- 🛑 Bitiş (Stop) Kodonu: UAA, UAG, UGA (Herhangi bir amino asit şifrelemez, sentezi sonlandırır).
📊 Transkripsiyon ve Translasyon Karşılaştırması
Transkripsiyon: DNA → mRNA dönüşümüdür. Çekirdekte gerçekleşir. Nükleotidler birbirine eklenir.
Translasyon: mRNA → Protein dönüşümüdür. Sitoplazmada gerçekleşir. Amino asitler birbirine eklenir.
💡 Önemli Hatırlatmalar
- 🐛 İntron ve Ekson: Transkripsiyonla oluşan ilk mRNA'da kodlamayan bölgelere (intron) ve kodlayan bölgelere (ekson) rastlanır. İntronlar çıkartılarak olgun mRNA oluşturulur.
- 🏭 Ribozom: Protein sentezinin fabrikasıdır. rRNA ve proteinlerden oluşur.
- 🧬 tRNA'nın Görevi: Doğru amino asiti, mRNA'daki kodon sırasına göre ribozoma taşımaktır.
