Haber kipleri zaman anlamı taşır mı

Question

Haber kiplerinin zaman anlamı taşıdığını biliyorum ama emin olamadım. Mesela "-di'li geçmiş zaman" geçmişte yaşandığını gösteriyor ama "-miş'li geçmiş zaman" da başka bir geçmiş zaman anlamı katıyor gibi. Bu zaman anlamları arasındaki farkları tam olarak ayırt edemiyorum.

Answer 1

Haber Kipleri ve Zaman Anlamı

Evet, haber kipleri temel olarak zaman anlamı taşır. Fiilin (eylemin) ne zaman yapıldığını bildiren kiplerdir. Türkçede dört temel haber kipi bulunur ve her biri farklı bir zamanı ifade eder.

1. Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü)

Bu kip, eylemin kesin olarak gerçekleştiğini ve bu eyleme konuşanın bizzat tanık olduğunu ifade eder. Zaman olarak geçmişi anlatır.

• Örnek: "Dün akşam kitap okudu." (Eylemi ben gördüm, biliyorum.)
• Örnek: "Sabah erkenden işe gitti."

2. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (-mış, -miş, -muş, -müş)

Bu kip, eylemin başkasından duyulduğunu, sonradan öğrenildiğini veya tahmin edildiğini ifade eder. Zaman olarak yine geçmişi anlatır, ancak bilginin kaynağı farklıdır.

• Örnek: "Dün akşam kitap okumuş." (Ben görmedim, başkasından duydum.)
• Örnek: "Yeni bir araba almış."

3. Şimdiki Zaman (-yor)

Bu kip, içinde bulunulan anda yapılmakta olan eylemi ifade eder. Eylem konuşma anında devam etmektedir.

• Örnek: "Şu anda kitap okuyor."
• Örnek: "Dışarıda yağmur yağıyor."

Not: Günümüzde "-makta, -mekte" eki de şimdiki zaman anlamı katmak için kullanılır. (Örn: "Çalışmaktayım.")

4. Gelecek Zaman (-acak, -ecek)

Bu kip, henüz yapılmamış, ileride gerçekleşecek bir eylemi ifade eder.

• Örnek: "Yarın akşam kitap okuyacak."
• Örnek: "Haftaya sınavımız olacak."

5. Geniş Zaman (-r, -ar, -er)

Bu kip, eylemin her zaman yapıldığını, bir alışkanlık olduğunu veya genel bir gerçeği ifade eder. Belirli bir zaman dilimiyle sınırlı değildir; geçmiş, şimdi ve geleceği kapsar.

• Örnek: "Her akşam kitap okur." (Alışkanlık)
• Örnek: "Su, yüz derecede kaynar." (Genel gerçek)

Özet

Haber kipleri, fiillere getirilen eklerle eylemin zamanını kesin bir şekilde belirtir. Bu nedenle dilimizdeki en temel zaman ifade edici yapılardır. Aşağıdaki tablo durumu özetlemektedir:

• Görülen Geçmiş Zaman: Geçmişte, tanık olunan eylem.
• Duyulan Geçmiş Zaman: Geçmişte, başkasından duyulan eylem.
• Şimdiki Zaman: İçinde bulunulan anda devam eden eylem.
• Gelecek Zaman: İleride yapılacak eylem.
• Geniş Zaman: Her zaman geçerli olan, alışkanlık veya genel gerçek bildiren eylem.