Kalıplaşmamış kelime grupları konu anlatımı

Question

Bu konuyu anlamakta biraz zorlanıyorum. Kalıplaşmamış ifadelerin neler olduğunu ve bunları nasıl ayırt edeceğimi tam olarak kavrayamadım. Özellikle deyimlerle ve atasözleriyle olan farkını netleştirmek istiyorum.

Answer 1

Kalıplaşmamış Kelime Grupları

Kalıplaşmamış kelime grupları, bir araya gelerek yeni ve geçici bir anlam oluşturan sözcük topluluklarıdır. Bu grupların en önemli özelliği, kuruluşlarının ve anlamlarının değişebilir olmasıdır. Dilin yaratıcı gücünü gösterirler ve iletişimi daha zengin kılarlar.

Kalıplaşmamış Kelime Gruplarının Özellikleri

• Değişkendirler: Sözcüklerin yeri değiştirilebilir veya eş anlamlıları kullanılabilir. Örneğin, "güzel ev" yerine "şirin ev" denebilir.
• Anlamları bileşenlerinden çıkarılır: Grubu oluşturan kelimelerin anlamları birleşerek grubun anlamını oluşturur.
• Geçicidirler: Kalıcı değillerdir, iletişim ihtiyacına göre anında oluşturulurlar.

Başlıca Kalıplaşmamış Kelime Grupları

1. İsim Tamlaması

İki ismin anlam bakımından birbirini tamamlamasıyla oluşur. Tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki unsurdan oluşur.

• Belirtili İsim Tamlaması: Tamlayan eki "-ın, -in, -un, -ün", tamlanan eki ise "-ı, -i, -u, -ü"dür.

  Örnek: kitab-ın kapağ-ı, okul-un bahçe-si

• Belirtisiz İsim Tamlaması: Sadece tamlanan eki "-ı, -i, -u, -ü" vardır.

  Örnek: çam ağac-ı, ders kitab-ı

2. Sıfat Tamlaması

Bir ismin önüne, onu niteleyen veya belirten bir sıfat getirilerek oluşturulur. Sıfatlar isme sorulan "nasıl, hangi, kaç" gibi sorulara cevap verir.

Örnekler:

• Mavi gömlek (Nasıl gömlek?)
• Üç elma (Kaç elma?)
• Şu ev (Hangi ev?)

3. Edat Grubu (İlgeç Grubu)

Bir isimle bir edatın (ilgecin) birleşmesiyle oluşur. Edatlar kendi başlarına anlam ifade etmez, kelime grupları içinde anlam kazanır.

Örnekler:

• Senin için yaptım.
• Buna göre hareket edelim.
• Sabaha kadar çalıştı.

4. Bağlama Grubu

Bağlaçlarla birbirine bağlanan sözcük veya sözcük gruplarından oluşur.

Örnekler:

• Kalem ve defter aldı.
• Ev ile okul arası yürüdü.
• Geldi ama hemen gitti.

5. Birleşik Fiil

İki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek yeni bir fiil anlamı oluşturmasıdır. Üç şekilde yapılır:

• Yardımcı Fiille Kurulanlar: Bir isim soylu sözcük + etmek, eylemek, olmak, kılmak

  Örnek: telefon etmek, rica eylemek, soru olmak

• Kurallı (Anlamca Kaynaşmış) Birleşik Fiiller: (Yeterlilik, tezlik, sürerlik, yaklaşma fiilleri)

  Örnek: yap-a-bil-mek (yeterlilik), gid-ivermek (tezlik)

• Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller: Genellikle bir isim ve bir fiilden oluşan deyimler.

  Örnek: göz atmak, kulak asmak, elden çıkarmak

6. Unvan Grubu

Bir kişi ismiyle bir unvanın bir araya gelmesiyle oluşur.

Örnek: Ahmet Bey, Ayşe Hanım, Ali Efendi, Dr. Mehmet

Önemli Uyarı

Kalıplaşmamış kelime gruplarını, deyimler ve atasözleri gibi kalıplaşmış söz gruplarıyla karıştırmamak gerekir. Kalıplaşmış ifadelerde sözcüklerin yeri ve kendisi değiştirilemez. Örneğin, "Kulak misafiri olmak" deyimindeki "kulak" kelimesi "burun" ile değiştirilemez.

Kalıplaşmamış kelime grupları, dilimizi daha etkili, anlamlı ve zengin bir şekilde kullanmamızı sağlayan yapı taşlarıdır.

Answer 2

Kalıplaşmamış Kelime Grupları

Kalıplaşmamış kelime grupları, bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturan, ancak sözcüklerin her zaman aynı şekilde kullanılmak zorunda olmadığı söz öbekleridir. Bu grupların en önemli özelliği, kuruluşlarının değişebilir olmasıdır; yani sözcüklerin yeri değiştirilebilir veya eş anlamlıları kullanılabilir.

Kalıplaşmamış Kelime Gruplarının Özellikleri

• Esneklik: Sözcüklerin sırası genellikle değiştirilebilir. Örneğin, "akıllı ve çalışkan öğrenci" yerine "çalışkan ve akıllı öğrenci" diyebiliriz.
• Eş Anlamlı Kullanım: Grubu oluşturan sözcükler eş anlamlılarıyla değiştirilebilir. "Kırmızı elbise" yerine "al elbise" denebilir (edebi dilde).
• Açıklanabilirlik: Anlamı, grubu oluşturan sözcüklerin anlamlarından çıkarılabilir. "Hızlı koşan at" ifadesinde "hızlı" ve "koşan" sözcükleri zaten "at"ın özelliğini belirtmektedir.
• Yeni Oluşturulabilirlik: Bu tür gruplar, konuşma veya yazı anında ihtiyaca göre yaratılabilir. Dilin üretkenlik özelliğini gösterir.

Kalıplaşmamış Kelime Gruplarının Türleri

1. İsim Tamlamaları: Bir ismin, başka bir isimle oluşturduğu gruptur. Tamlayan ve tamlanan ekler alabilir ve bu ekler değişebilir.

• Belirtili İsim Tamlaması: "Okulun bahçesi" (Tamlayan eki: -ın/-in/-un/-ün; Tamlanan eki: -ı/-i/-u/-ü)
• Belirtisiz İsim Tamlaması: "Çelik teneke" (Sadece tamlanan eki alabilir veya hiç ek almayabilir.)

2. Sıfat Tamlamaları: Bir ismin, bir sıfat tarafından nitelendiği veya belirtildiği gruptur. Sıfat ve isim değiştirilebilir.

• "Yeşil araba" → "Büyük araba"
• "Üç kişi" → "Beş kişi"

3. Birleşik Fiiller: Bir isim veya fiil soylu sözcüğün bir yardımcı fiille (etmek, olmak, eylemek, kılmak) birleşmesiyle oluşan fiillerdir. Ancak bazı birleşik fiiller kalıplaşmıştır, dikkatli olunmalıdır.

• Kalıplaşmamış Örnek: "Telefon etmek" → "Arama yapmak" (Eş anlamlısıyla değişebilir)
• Kalıplaşmış Örnek (Karşılaştırma için): "Vazgeçmek" (Burada "vaz" ve "geçmek" ayrı düşünülemez, anlamı değişir.)

4. Edat Grupları (İlgeç Öbekleri): Bir sözcüğün bir edatla (ile, için, gibi, kadar, vb.) oluşturduğu gruptur. Edat ve sözcük değişebilir.

• "Senin için" → "Sana yönelik"
• "Buz gibi" → "Buz kadar soğuk"

5. Bağlama Grupları: "Ve, veya, ile, ama" gibi bağlaçlarla birbirine bağlanan sözcüklerden oluşur. Sözcüklerin sırası veya kendileri değiştirilebilir.

• "Kalem ve defter" → "Defter ile kalem"
• "Hızlı ama dikkatli" → "Dikkatli fakat hızlı"

Kalıplaşmış Kelime Gruplarından Farkı

Kalıplaşmamış grupların aksine, kalıplaşmış kelime grupları (deyimler, atasözleri, birleşik fiillerin bir kısmı) değiştirilemez. Sözcüklerin yeri değiştirilemez, eş anlamlısı kullanılamaz. Örneğin, "Kulak misafiri olmak" deyimindeki "kulak" yerine "işitme organı" diyemeyiz. Anlamı mecazidir ve kelimelerin gerçek anlamlarından çıkarılamaz.

Özetle: Kalıplaşmamış kelime grupları, dilin yaratıcı ve esnek yapısını yansıtan, anlamı parçalarından çıkarılabilen ve kuruluşu değişebilen söz öbekleridir. İsim tamlamaları, sıfat tamlamaları, esnek birleşik fiiller, edat ve bağlama grupları bu türe girer.