🌍 Karstik Aşındırma Şekilleri
Karstik aşındırma şekilleri, suyun karbonatlı kayaları (kireçtaşı, alçıtaşı, mermer gibi) çözündürmesi sonucu oluşan yeryüzü ve yeraltı şekilleridir. Bu sürece karstik erime veya korrozyon denir. 🗻
🪨 Lapya (Lapies)
Karstik aşındırma şekillerinin en küçük olanıdır. Kireçtaşı yüzeylerinde yağmur ve kar sularının eritmesiyle oluşan oluklar, yarıklar ve deliklerdir. Genellikle 1-2 cm'den birkaç metreye kadar değişen boyutlarda olurlar.
- ✅ Oluşumu: Yüzeydeki ince su akışının düzensiz eritmesi.
- ✅ Görünümü: Yüzey pürüzlü, oluklu ve girintili çıkıntılıdır.
🕳️ Dolin
Lapyalardan sonraki daha büyük karstik şekillerdir. Yüzeydeki erime veya tavanın çökmesiyle oluşan, genellikle huni veya çanak şeklindeki kapalı çukurluklardır.
- 💡 Oluşum Türleri:
- 🧽 Çözünme Dolini: Yüzeyden aşağı doğru yavaş yavaş erimeyle oluşur. Ağzı dar, tabanı geniştir.
- 🏚️ Çökme Dolini: Yeraltındaki bir mağara veya boşluğun tavanının çökmesiyle aniden oluşur. Dik kenarlıdır.
- 📏 Boyutu: Çapları birkaç metreden yüzlerce metreye, derinlikleri 2-3 metreden 200-300 metreye kadar değişebilir.
🥣 Uvala
Komşu dolinlerin birleşmesiyle oluşan, daha geniş ve düzensiz şekilli kapalı çukurlardır. Dolinlerden büyük, polyelerden küçüktür. Tabanları engebelidir ve içinde "humm" adı verilen küçük tepecikler bulunabilir.
- ➡️ Gelişim: Dolin → Uvala → Poly
🏞️ Polye (Polye)
Karstik bölgelerdeki en büyük kapalı çukurlardır. Geniş, düz tabanlı ve kenarları dik olan bu ovalar, tarım yapmaya elverişlidir.
- 🌾 Özellikleri:
- Tabanları genellikle alüvyonlarla kaplıdır ve verimli tarım arazileridir.
- Kenarlarından giren yeraltı suları, tabanından tekrar yeraltına sızarak kaybolur. Bu sızma noktalarına "su yutan (düden)" denir.
- Çapları birkaç kilometreden onlarca kilometreye ulaşabilir.
🕸️ Mağara
Yeraltı sularının kireçtaşını çözündürmesiyle oluşan yeraltı boşluklarıdır. İçlerinde dikit (tavandan aşağı doğru büyüyen), sarkıt (yerden yukarı doğru büyüyen) ve sütun (dikit ve sarkıtların birleşmesi) gibi biriktirme şekilleri de görülebilir.
- 🔍 Oluşumu: Kireçtaşı içindeki çatlak boyunca sızan suların kayacı eriterek genişletmesi.
- 🌊 Örnekler: Damlataş Mağarası (Alanya), Karain Mağarası (Antalya), Mammoth Mağarası (ABD).
🎯 Özet Tablosu
- 🪨 Lapya: En küçük, yüzeydeki oluklar.
- 🕳️ Dolin: Huni şeklinde kapalı çukur.
- 🥣 Uvala: Birleşmiş dolinler.
- 🏞️ Polye: En büyük, düz tabanlı ova.
- 🕸️ Mağara: Yeraltı boşlukları.
