📜 Kurultay (Toy / Kengeş) Nedir?
Kurultay, Türk ve Moğol devlet geleneğinde önemli kararların alındığı, devlet işlerinin görüşüldüğü büyük meclis veya toplantılara verilen isimdir. "Toy" veya "Kengeş" olarak da bilinir ve devlet yönetiminin en temel organlarından biridir.
🎯 Kurultay'ın Amacı ve İşlevi
- ✅ Devlet Meselelerini Görüşmek: Savaş, barış, antlaşma gibi hayati konular burada tartışılır ve karara bağlanırdı.
- ✅ Hükümdar Seçmek: Yeni bir kağan veya han seçiminde en yetkili kuruldu. Bu, Türk devlet geleneğindeki "kut anlayışı" ile birlikte, yönetimin hanedan üyeleri arasında paylaşıldığını gösterir.
- ✅ Yasama Yapmak: Toplumu ve devleti ilgilendiren yeni yasalar (töre) çıkarılır veya mevcut yasalar değiştirilirdi.
- ✅ Danışma Organı Olmak: Hükümdar, önemli konularda boy beylerinin, komutanların ve bilgelerin fikrini burada alırdı.
👑 Kurultay'ın Yapısı ve Katılımcıları
Kurultay, demokratik ögeler taşıyan ancak katılımın sınırlı olduğu bir meclisti.
- 🏹 Hanedan Üyeleri: Hükümdar, hatun (hükümdar eşi), şehzadeler ve diğer hanedan mensupları.
- 🛡️ Boy Beyleri ve Komutanlar: Devlete bağlı boyların liderleri ve ordu komutanları.
- 📚 Bilge Kişiler: Devlet tecrübesi olan, saygın ve bilge kişiler (Toy'da "aygucı" veya "vezir" gibi unvanlarla bulunurlardı).
🏛️ Tarihteki Önemli Kurultay Örnekleri
- 📌 Büyük Hun İmparatorluğu: Mete Han'ın tahta çıkışı ve ordu sistemini kurması bu tür bir meclisin kararlarıyla olmuştur.
- 📌 Göktürk Kağanlığı: Devletin kuruluşu ve Bumin Kağan ile İstemi Yabgu'nun kağan ilan edilmeleri kurultay kararıyladır.
- 📌 Moğol İmparatorluğu: Cengiz Han'ın "Yasa" adı verilen kanunlarını ilan ettiği toplantı bir kurultaydı. Ayrıca han seçimleri için toplanan meclise "Kurultay" denirdi.
- 📌 Altın Orda Devleti ve İlhanlılar: Bu devletlerde de han seçimi ve önemli kararlar için kurultay toplanırdı.
💡 Özet ve Önemi
Kurultay, Türk-Moğol siyasi hayatının vazgeçilmez bir parçasıdır. Bu yapı:
- ➡️ Merkezi yönetimi güçlendirirdi.
- ➡️ Ülke yönetimine katılımı (sınırlı da olsa) sağlardı.
- ➡️ Taht kavgalarını ve veraset sorunlarını belli bir düzene sokardı.
- ➡️ Devletin sürekliliğini sağlamada kritik bir rol oynardı.
🎯 Sonuç: Kurultay, eski Türk devletlerindeki "ortak yönetim" ve "töre" anlayışının somut bir yansımasıdır. Günümüzdeki meclis ve parlamento sistemlerinin tarihteki ilk örneklerinden biri olarak kabul edilebilir.
