Montrö Boğazlar Sözleşmesi tarihi

Question

Bu konuyu çalışırken sözleşmenin imzalandığı temel tarih ile sözleşmenin öncesindeki ve sonrasındaki süreçleri karıştırıyorum. Özellikle Lozan'da boğazlarla ilgili alınan kararların değişmesiyle Montrö'nün ilişkisini tam kuramadım. Hangi olayın ardından ve tam olarak hangi tarihte yürürlüğe girdiğini netleştirmek istiyorum.

Answer 1

# Montrö Boğazlar Sözleşmesi Tarihi: Karadeniz’in Anahtarının Verildiği Anlaşma

🌉 Boğazlar Sorunu: Lozan’dan Montrö’ye Uzanan Yol

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye’nin uluslararası arenada egemenliğini pekiştiren en önemli antlaşmalardan biridir. 20 Temmuz 1936’da imzalanan bu sözleşme, İstanbul ve Çanakkale boğazlarının statüsünü, geçiş rejimini ve askerden arındırılmasını düzenleyerek, Lozan Antlaşması’nın kısıtlayıcı hükümlerini değiştirmiştir. Sözleşme, Türkiye’nin boğazlar üzerindeki tam kontrolünü sağlaması açısından bir dönüm noktasıdır.

📜 Tarihsel Arka Plan: Neden Yeni Bir Sözleşmeye İhtiyaç Duyuldu?

1923’te imzalanan Lozan Antlaşması’na eklenen “Boğazlar Sözleşmesi”, Türkiye’nin güvenlik endişelerini tam olarak karşılamıyordu. Bu sözleşmeye göre:

• 🚫 Boğazlar askerden arındırılmıştı.
• 🌍 Geçişler uluslararası bir komisyon tarafından denetlenecekti.
• ⚓ Türkiye’nin boğazları savunma hakkı kısıtlıydı.

1930’larda dünyada yükselen silahlanma ve savaş tehditleri (özellikle İtalya’nın Akdeniz’deki agresif politikaları), Türkiye’yi boğazların güvenliği konusunda endişelendirdi. Türkiye, “boğazların güvenliği, Türkiye’nin güvenliğidir” tezini uluslararası platformda savunmaya başladı.

🕊️ Diplomasi Süreci: Türkiye’nin Kararlı Adımları

1936’da, Almanya’nın Ren Bölgesi’ni yeniden askerileştirmesini bahane eden Türkiye, Lozan’ın değiştirilebilir hükümlerine dayanarak boğazların statüsünün revizyonunu talep etti. İsviçre’nin Montrö kentinde toplanan konferansa; Türkiye, İngiltere, Fransa, Sovyetler Birliği, Japonya, Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Yugoslavya katıldı. Konferans, 22 Haziran - 20 Temmuz 1936 tarihleri arasında sürdü.

⚔️ Tarafların Tutumları:

• 🇹🇷 Türkiye: Tam egemenlik ve boğazları askerileştirme hakkı istedi.
• 🇬🇧 İngiltere: Sovyetler Birliği’nin Akdeniz’e çıkışını sınırlamak için kısıtlayıcı hükümler önerdi.
• 🇷🇺 Sovyetler Birliği: Karadeniz’e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemisi geçişlerinin sınırlanmasını savundu.

✍️ Sözleşmenin İmzalanması ve Getirdiği Devrimsel Değişiklikler

20 Temmuz 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 29 madde ve 4 ek protokolden oluşuyordu. Sözleşmenin en önemli sonuçları şunlardır:

🔑 Egemenlik ve Güvenlik:

• ✅ Boğazlar komisyonu kaldırıldı, yetkileri tamamen Türkiye’ye devredildi.
• ✅ Türkiye, boğazları askerileştirme ve tahkim etme hakkını elde etti.
• ✅ Türkiye’ye, savaş tehdidi durumunda boğazları kapatma yetkisi verildi.

🚢 Geçiş Rejimi:

• 🛳️ Ticaret Gemileri: Barış zamanında tam geçiş serbestisi.
• ⚓ Savaş Gemileri: Kategorilere göre kısıtlamalar getirildi:
  • Karadeniz’e kıyısı olan devletlerin savaş gemileri için daha esnek kurallar.
  • Karadeniz’e kıyısı olmayan devletlerin toplam tonajı ve kalış süresi sınırlandı.
  • Uçak gemilerinin geçişi yasaklandı.

📈 Montrö’nün Günümüze Uzanan Etkileri ve Önemi

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 80 yılı aşkın süredir yürürlükte kalarak uluslararası hukukun en istikrarlı antlaşmalarından biri olmuştur. Sözleşme:

• 🌍 Karadeniz’i bir “barış denizi” haline getirdi ve bölgedeki askeri gerilimi azalttı.
• ⚖️ Türkiye’ye jeostratejik bir pazarlık gücü ve diplomasi aracı kazandırdı.
• 🛡️ İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin tarafsızlığını korumasına yardımcı oldu.
• 🔒 Soğuk Savaş döneminde ve günümüzde (özellikle Rusya-Ukrayna Savaşı bağlamında) Karadeniz’deki dengeyi korudu.

💡 Sonuç: Türk Dış Politikasının Zaferi

Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye’nin barışçıl diplomasi ve hukuk mücadelesiyle kazandığı büyük bir zaferdir. Lozan’la tamamlanamayan egemenlik hakları, Montrö’yle taçlandırılmış; Türkiye, boğazlar üzerindeki tam yetkisini uluslararası toplumun onayıyla elde etmiştir. Sözleşme, yalnızca Türkiye’nin değil, Karadeniz’e kıyıdaş tüm ülkelerin güvenliğini gözeten, zamanın ötesinde bir denge ve istikrar belgesi olarak tarihteki yerini korumaktadır.

Montrö, Türkiye Cumhuriyeti’nin “Yurtta barış, dünyada barış” ilkesinin en kalıcı diplomatik başarı örneklerinden biridir. 🕊️🇹🇷