Museviliği kabul eden ilk Türk devleti (Hazarlar)

Question

Hazarların Museviliği kabul etmesi tarihte çok ilginç bir durum. Çevresindeki devletler Müslüman ve Hristiyanken onların bu tercihi beni şaşırttı. Bu dini nasıl ve neden benimsediklerini tam anlayamadım.

Answer 1

# Museviliği Kabul Eden İlk Türk Devleti: Hazar Kağanlığı

🌍 Tarihin Gizemli Köprüsü: Hazar İmparatorluğu

Orta Çağ'ın en ilginç ve çok kültürlü devletlerinden biri olan Hazar Kağanlığı, tarih sahnesinde benzersiz bir yer edinmiştir. Karadeniz'in kuzeyinden Hazar Denizi'ne kadar uzanan geniş topraklarda hüküm süren bu Türk devleti, yalnızca askeri ve ticari gücüyle değil, resmi din olarak Museviliği benimsemesiyle de dikkat çekmiştir. Bu karar, onu tarihte Museviliği kabul eden tek büyük Türk devleti yapmıştır.

📜 Hazarlar Kimdi? Köken ve Coğrafya

Hazarlar, köken itibarıyla Göktürk Kağanlığı'nın batı kanadını oluşturan bir Türk boyları konfederasyonuydu. 7. yüzyılın ortalarından itibaren bağımsız bir devlet haline geldiler ve 10. yüzyıla kadar varlıklarını sürdürdüler. Başkentleri, Volga Nehri'nin ağzındaki İtil şehriydi. Stratejik konumları sayesinde, Avrupa ile Asya, İslam dünyası ile Hristiyan dünyası arasında önemli bir ticaret ve kültür köprüsü işlevi gördüler.

✡️ Tarihi Bir Karar: Museviliğin Kabulü

Hazar yönetici sınıfının ve büyük bir kısmının Museviliği benimsemesi, 8. yüzyılın sonları ile 9. yüzyılın başlarında gerçekleşti. Bu din değişikliğinin arkasında karmaşık siyasi ve kültürel nedenler vardı:

• 🛡️ Siyasi Bağımsızlık: Hazarlar, güneydeki büyük Müslüman Araplar (Emeviler/Abbasiler) ve batıdaki Hristiyan Bizans İmparatorluğu arasında sıkışmıştı. Her iki taraf da onları kendi dinlerine çekmeye çalışıyordu. Museviliği seçerek, bu iki büyük güce karşı dini ve siyasi bağımsızlıklarını ilan ettiler.
• 🤝 Hoşgörü Geleneği: Hazar devleti, çok dinli ve çok kültürlü bir yapıya sahipti. Ülkede Musevilerin yanı sıra Müslümanlar, Hristiyanlar, Şamanist Türkler ve pagan Slavlar bir arada yaşıyordu. Museviliğin resmi din olması, bu hoşgörü ortamını pekiştirdi.
• 📚 Ticari ve Kültürel Bağlar: Hazar topraklarından geçen ticaret yolları sayesinde, Bizans ve Orta Doğu'daki Yahudi cemaatleriyle güçlü bağlar kurulmuştu. Bu temaslar, dinin yayılmasında etkili oldu.

🏛️ Hazar Toplumunda Din ve Yönetim

Hazar devlet yapısı ikili sistem üzerine kuruluydu. Kağan (hükümdar) sembolik ve dini bir otoriteyken, asıl yönetim ve askeri işlerden Bey (veya Kağan Bey) sorumluydu. Museviliğin kabulü, özellikle yönetici elit ve şehirli nüfus arasında yaygındı. Kırsal kesimde ve orduda ise geleneksel Türk inançları (Şamanizm) ve diğer dinler varlığını sürdürdü.

Hazar Museviliği, büyük olasılıkla Rabbânî (Talmudik) Yahudilik ile Karaim Yahudiliği arasında bir formdaydı. Sinagoglar inşa edildi, İbrani alfabesi kullanılmaya başlandı ve dini bir literatür oluştu.

⚔️ Yükseliş ve Çöküş

Hazar Kağanlığı, uzun süre bölgenin süper gücü olarak kaldı. Ancak 10. yüzyılda, doğudan gelen Peçenek saldırıları, batıdan yükselen Kiev Rus Knezliği ve güneyden Müslüman hareketler karşısında zayıfladı. 965 yılında Kiev Prensi I. Svyatoslav'ın büyük bir seferle İtil şehrini yağmalaması, devletin sonunu getirdi. Hazar halkı, zaman içinde çevredeki diğer Türk boylarına, Slavlara ve özellikle Doğu Avrupa'daki Yahudi cemaatlerine karıştı.

💡 Hazarların Mirası ve Önemi

• 🔀 Hazarlar, Doğu Avrupa Yahudiliği'nin (Aşkenaz) oluşumunda önemli bir rol oynamış olabilir. Birçok tarihçi, Doğu Avrupa'daki Yahudi nüfusunun bir kısmının Hazar kökenli olduğunu savunur.
• 🌉 İslam ve Hristiyanlık dünyaları arasında bir tampon bölge oluşturarak, Doğu Avrupa'nın İslamlaşmasını geciktirdiler ve Slav kültürünün gelişimine zaman kazandırdılar.
• ⚖️ Çok dinli ve çok kültürlü yapıları, hoşgörüye dayalı bir devlet yönetiminin erken dönemdeki nadir örneklerinden biridir.
• 📖 Hazar tarihi ve din değiştirme hikayeleri, ünlü şair Yahuda Halevi'nin "Kuzari" kitabına ve daha modern zamanlarda birçok edebi ve tarihi esere konu olmuştur.

🎯 Sonuç

Hazar Kağanlığı, Türk tarihinin en sıra dışı sayfalarından birini yazmıştır. Stratejik bir kararla benimsedikleri Musevilik, onları hem çağdaşları hem de sonraki tarihçiler için sürekli ilgi odağı haline getirmiştir. Askeri güç, ticari beceri ve dini hoşgörüyü bir araya getiren bu devlet, Orta Çağ Avrasya'sının kültürel mozaiğinde unutulmaz bir iz bırakmıştır.