Musul sorunu (İngiltere)

Question

Musul sorununda İngiltere'nin bu bölge üzerinde neden bu kadar ısrarcı olduğunu anlamakta zorlanıyorum. Lozan'da çözülemeyip sonraya bırakılan bu meselenin Türkiye açısından sonuçlarını tam olarak kavrayamadım. Özellikle petrol kaynaklarının etkisini merak ediyorum.

Answer 1

📜 Musul Sorunu'nun Tarihsel Arka Planı

Musul Sorunu, Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasının ardından, bugünkü Irak'ın kuzeyindeki Musul vilayetinin geleceğini belirlemek üzere Türkiye ile Birleşik Krallık (İngiltere) arasında yaşanan bir egemenlik anlaşmazlığıdır. 🗺️

Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı'ndan yenik ayrılmış ve toprakları İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmişti. İngiltere, 1918'de Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalanmasından sonra bile Musul'u işgal etmeye devam etti. Bu durum, yeni kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Hükümeti tarafından kabul edilmedi.

💥 Anlaşmazlığın Temel Nedenleri

• 🛢️ Petrol Rezervleri: Musul bölgesi, o dönemde keşfedilen zengin petrol yataklarına sahipti. İngiltere, bu kaynağa erişimi kontrol etmek istiyordu.
• 🛡️ Stratejik Önem: Bölge, Orta Doğu'daki İngiliz etki alanını güvence altına almak için hayati bir konumdaydı.
• 📜 Milli Mücadele ve Misak-ı Milli: TBMM, Misak-ı Milli sınırları içinde Musul'u da sayıyordu ve bu toprağın Türk yurdu olduğunu savunuyordu.

🕊️ Lozan Barış Görüşmeleri ve Sonrası

1922-1923'te yapılan Lozan Barış Konferansı'nda Musul meselesi çözüme kavuşturulamadı. Türk tarafı, halk oylaması (plebisit) yapılmasını istedi, çünkü bölgedeki nüfusun çoğunluğunun Türk ve Kürt kökenli olduğuna ve Türkiye'ye bağlanmak isteyeceğine inanıyordu. İngiltere ise bunu kabul etmedi. Sonuç olarak, sorunun çözümü dokuz ay içinde Türkiye ve İngiltere arasında yapılacak ikili görüşmelere bırakıldı.

⚔️ Görüşmeler ve Çözüm

İki ülke 1924'te İstanbul'da (Haliç Konferansı) bir araya geldi, ancak bir sonuç alınamadı. Gerginlik arttı ve bölgede sınır çatışmaları yaşandı. Bu sırada Türkiye'de patlak veren Şeyh Sait İsyanı, Türk hükümetinin elini zayıflattı. İsyanı bastırmakla uğraşan Türkiye, İngiltere ile mücadele edecek gücü kendinde bulamadı.

Konu, İngiltere'nin isteği üzerine Milletler Cemiyeti'ne götürüldü. Cemiyet, bölgenin Irak'a ait olduğu yönünde geçici bir rapor hazırladı. Bunun üzerine, 5 Haziran 1926'da Ankara'da bir antlaşma imzalandı.

📄 5 Haziran 1926 Ankara Antlaşması

Bu antlaşma ile Musul sorunu çözüme kavuşturuldu. Antlaşmanın maddeleri şunlardı:

• ✅ Musul vilayeti, İngiliz mandası altındaki Irak'a bırakıldı.
• 💰 Türkiye, Irak'ın petrollerinden 25 yıl süreyle %10'luk bir pay alacaktı. Ancak Türkiye bu haktan 1930'larda belli bir miktar karşılığında vazgeçti (500.000 İngiliz Sterlini).
• 🛣️ Türkiye ile Irak arasındaki sınır (Brüksel Hattı), Milletler Cemiyeti'nin belirlediği şekilde kabul edildi. Bu, bugünkü Türkiye-Irak sınırının temelini oluşturdu.

🎯 Sonuç ve Önemi

• 📉 Musul'un kaybı, Misak-ı Milli'den verilen önemli bir taviz olarak görülür.
• 🤝 Türkiye, bu sorunu barışçıl yollarla çözerek uluslararası alanda "istikrarlı ve uzlaşmacı" bir devlet imajı çizdi.
• 🛢️ Petrol gelirlerinden pay alınması, ekonomik bir kazanç olarak değerlendirilse de bu hak sonradan satıldı.
• 🌍 Musul Sorunu, Orta Doğu'nun sınırlarının çizilmesinde ve bölgedeki İngiliz etkisinin pekişmesinde kritik bir dönüm noktası olmuştur.