Ölçek Nedir?
Ölçek, bir harita, plan, çizim veya model üzerindeki uzunlukların, gerçek dünyadaki karşılıklarına olan oranını ifade eder. Kısacası, büyük gerçeklikleri küçültme veya küçük detayları büyütme yöntemidir.
Matematiksel olarak şu şekilde ifade edilir:
\( \text{Ölçek} = \frac{\text{Harita Üzerindeki Uzunluk}}{\text{Gerçek Uzunluk}} \)
Ölçek Çeşitleri
Ölçekler genel olarak iki ana gruba ayrılır:
1. Kesir Ölçek
Bu ölçek türü, bir kesirle (pay/payda) ifade edilir. Pay harita veya plan üzerindeki uzunluğu, payda ise gerçek uzunluğu temsil eder. Her iki birim de aynıdır (genellikle santimetre).
- Örnek: 1/100.000 (1:100.000 şeklinde de yazılır)
- Bu ölçek, haritadaki 1 cm'nin gerçekte 100.000 cm (yani 1 km) olduğunu gösterir.
- Kesir ölçekler, paydaları büyüdükçe küçük ölçekli, küçüldükçe büyük ölçekli haritaları ifade eder.
2. Çizgi (Grafik) Ölçek
Bu ölçek türü, bir doğru üzerinde eşit aralıklara bölünmüş ve her bölmenin gerçekte ne kadar uzunluğa karşılık geldiğini gösteren bir çizgidir.
- Avantajı: Harita fotokopi ile büyütülse veya küçültülse bile, çizgi ölçek aynı oranda değişeceği için ölçüm hatasını önler.
- Genellikle bir cetvel gibi kullanılarak harita üzerindeki uzunluklar doğrudan gerçek uzunluğa çevrilebilir.
Ölçeklerin Kullanım Alanlarına Göre Sınıflandırılması
- Büyük Ölçekli Haritalar: (Örn: 1/1.000, 1/5.000)
- Küçük alanları ayrıntılı gösterir.
- Planlar, kadastro haritaları, şehir planları bu gruba girer.
- Orta Ölçekli Haritalar: (Örn: 1/100.000, 1/250.000)
- Daha geniş alanları, daha az ayrıntıyla gösterir.
- Genel amaçlı topoğrafya haritalarında kullanılır.
- Küçük Ölçekli Haritalar: (Örn: 1/1.000.000, 1/5.000.000)
- Çok geniş alanları (ülkeler, kıtalar, dünya) çok az ayrıntıyla gösterir.
- Duvar haritaları ve atlaslar bu gruba girer.
