Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi (Arayış Yılları)
🏛️ Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi (Arayış Yılları)
Merhaba! Bu ders notumuzda, Osmanlı Devleti'nin zirveden sonraki en önemli evrelerinden biri olan Duraklama Dönemi'ni (1579-1699) inceleyeceğiz. Bu dönem, devletin hem askeri hem de idari alanda bir dizi sorunla karşılaştığı ve bu sorunlara çözüm aradığı "Arayış Yılları" olarak da adlandırılır.
📉 Duraklama Dönemi'nin Genel Özellikleri
- 🛑 Genişlemenin durması ve sınırların sabitlenmeye başlaması
- ⚔️ Savaşların uzun sürmesi ve çoğunlukla yenilgilerle sonuçlanması
- 💰 Devletin ekonomik sıkıntılar yaşamaya başlaması
- ⚖️ Merkezi otoritenin (padişah ve devlet yönetiminin) zayıflaması
- 🔍 Bu olumsuzlukları gidermek için çeşitli ıslahat (yenilik) arayışlarına girilmesi
🔍 Duraklamanın İç Nedenleri
👑 Merkezi Yönetimin Bozulması
- Osmanlı Veraset Sistemi Değişikliği: I. Ahmet zamanında (1603) getirilen “Ekber ve Erşed” (en büyük ve en akıllı olan) sistemi, taht kavgalarını azaltsa da, şehzadelerin sancak deneyimi kazanmadan padişah olmasına yol açtı. Bu da tecrübesiz padişahların iş başına gelmesine neden oldu.
- Saray Kadınlarının ve Ağalarının Yönetime Karışması: Valide Sultanlar ve diğer saray kadınlarının, padişahların çocuk yaşta tahta çıkmasıyla siyasetteki etkileri arttı. Bu dönem "Kadınlar Saltanatı" olarak da anılır.
💂 Askeri Sistemin Bozulması
- Kapıkulu Ocaklarının Bozulması: Yeniçeri Ocağı'na kanunlara aykırı asker alınması (örneğin, Müslümanların alınması) ve askerlerin “Ocak, devlet içindir” anlayışı yerine “Devlet, ocak içindir” anlayışını benimsemesi.
- Tımar Sisteminin Bozulması: Tımar topraklarının iltimas (kayırma) ile hak etmeyen kişilere verilmesi. Bu, hem eyalet askerlerinin (sipahilerin) azalmasına hem de üretimin düşmesine yol açtı.
💰 Ekonominin Bozulması
- Uzun süren ve kazanç getirmeyen savaşlar hazineyi zorladı.
- Coğrafi Keşiflerle ticaret yollarının önemini yitirmesi, Osmanlı'nın gümrük gelirlerini azalttı.
- Avrupa'dan gelen ucuz gümüş, Osmanlı parasının değer kaybetmesine (enflasyon) neden oldu.
🧠 Sosyal ve İlmi Alandaki Bozulmalar
- Pozitif bilimlerin medrese eğitiminden uzaklaşması.
- Beşik ulemalığı (bilgin çocuklarının küçük yaşta kadı/müderris olabilmesi) gibi uygulamaların yaygınlaşması.
🌍 Duraklamanın Dış Nedenleri
- 🚩 İmparatorluğun Doğal Sınırlara Ulaşması: Osmanlı, güçlü devletlerle (Avusturya, Rusya, İran) komşu oldu. Bu devletlerle yapılan savaşlar daha zorlu ve uzun hale geldi.
- ⚓ Avrupa'da Askeri Teknolojinin Gelişmesi: Özellikle ateşli silahlar ve savunma tekniklerinde Avrupa'nın gerisinde kalınmaya başlandı.
- 🧭 Coğrafi Keşifler: Yeni ticaret yollarının bulunması, Osmanlı'nın elindeki İpek ve Baharat Yolları'nı ekonomik açıdan değersizleştirdi.
- 💪 Avrupa'da Merkezi Krallıkların Güçlenmesi: Feodalitenin yıkılmasıyla güçlü, merkezi monarşiler kuruldu. Bu da Osmanlı'ya karşı daha organize bir direniş anlamına geliyordu.
🛠️ Islahat (Yenileşme) Arayışları ve Önemli Islahatçılar
Bu dönemde devlet adamları ve padişahlar sorunları çözmek için çeşitli ıslahatlar yapmıştır. Ancak bu ıslahatlar genellikle “yüzeysel” kalmış, sorunların kökenine inememiştir.
👨💼 Önemli Islahatçılar ve Yaptıkları:
- I. Ahmet: Veraset sistemini değiştirdi (Ekber ve Erşed).
- II. Osman (Genç Osman): Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmayı planladı, ancak bu fikri Yeniçerilerin isyanına ve onun öldürülmesine (II. Osman'ın Katli) yol açtı.
- IV. Murat: Sert tedbirlerle iç karışıklıkları sonlandırdı. İçki, tütün ve sokağa çıkma yasağı gibi önlemler aldı. Koçi Bey ve Katip Çelebi'ye raporlar hazırlattı.
- Tarhuncu Ahmet Paşa: İlk kez bir bütçe hazırlayarak devlet harcamalarını kısmaya çalıştı. Ancak çıkar çevreleri tarafından idam ettirildi.
- Köprülü Mehmet Paşa: Padişaha, sadrazamlık için bir dizi şart öne sürdü. Bu şartları kabul edilince göreve geldi ve otoriteyi sağlamaya çalıştı. "Köprülüler Soyu"nun başlangıcıdır.
⚔️ Dönemin Önemli Siyasi Olayları
- 🕊️ Ziştovi Antlaşması (1791): Osmanlı-Rus ve Avusturya savaşlarını sonlandıran antlaşmalardan biridir ve genişleme döneminin kesin olarak sona erdiğini gösterir.
- ⚔️ Hotin Antlaşması (1621): Lehistan ile yapılan savaşın sonucudur. Osmanlı'nın artık eski gücünde olmadığının göstergelerindendir.
- 🔥 Viyana Kuşatması (1683): İkinci ve son Viyana Kuşatması büyük bir yenilgiyle sonuçlandı. Bu yenilgi, Osmanlı'nın saldırı gücünü tamamen kaybettiğini ve artık savunmada kalacağını gösterdi.
- 📜 Karlofça Antlaşması (1699): Duraklama Dönemi'ni bitiren ve Gerileme Dönemi'ni başlatan antlaşmadır. Osmanlı Devleti, tarihinde ilk kez toprak kaybettiği bir antlaşma imzalamak zorunda kaldı.
💎 Sonuç
Duraklama Dönemi, Osmanlı Devleti'nin kurumsal yapısındaki çözülmelerin iyice belirginleştiği bir dönemdir. Yapılan ıslahatların çoğu, sorunların köküne inmediği için kalıcı çözümler getirememiştir. Bu dönemde yaşanan kayıplar ve alınan yenilgiler, devletin önünde uzun bir gerileme sürecinin başlangıcı olmuştur.
