🏛️ Saltanatın Kaldırılmasının Nedenleri ve Sonuçları
Türk tarihinin en kritik dönüm noktalarından biri olan saltanatın kaldırılması, 1 Kasım 1922'de gerçekleşti. Bu radikal karar, yüzyıllardır süren bir yönetim geleneğini sona erdirirken, modern Türkiye'nin temellerini atan en önemli adımlardan biri oldu. Padişahlık makamının lağvedilmesi, sadece bir yönetim biçiminin değişimi değil, aynı zamanda zihniyet ve medeniyet dönüşümünün de somut ifadesiydi.
🔍 Saltanat Neden Kaldırıldı?
Bu köklü değişikliğin arkasında, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde bir dizi güçlü neden yatıyordu:
- 🏆 Milli Mücadele Ruhu ve Egemenlik Anlayışı: Kurtuluş Savaşı, "milletin kendi kaderini kendi eline alma" iradesiyle kazanılmıştı. TBMM'nin açılması ve "Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" ilkesi, saltanatın "kutsiyet" ve "tek elden yönetim" anlayışıyla temelden çelişiyordu.
- 🌍 Lozan Barış Görüşmelerinde İkiliğin Önlenmesi: Lozan'a hem İstanbul Hükümeti (Padişah) hem de Ankara Hükümeti (TBMM) davet edilme riski doğmuştu. Bu, "iki başlılık" yaratabilir ve Türk heyetinin pazarlık gücünü zayıflatabilirdi. Saltanatın kaldırılmasıyla Türkiye'yi temsil edecek tek meşru merciin TBMM olduğu tüm dünyaya gösterildi.
- ⚖️ Ulusal Bağımsızlık ve Tam Bağımsızlık İradesi: Saltanat makamı, tarihsel olarak Batılı devletlerin müdahalesine açık bir kurumdu. Yeni Türkiye, iç ve dış işlerinde tam bağımsız, milli iradeye dayalı bir devlet olmayı hedefliyordu. Saltanat, bu hedefin önünde bir engel olarak görülüyordu.
- 🔄 Çağdaşlaşma ve Rejim Değişikliği Hedefi: TBMM liderliği, monarşiyi çağın gerisinde kalmış bir sistem olarak değerlendiriyordu. Modern, laik ve demokratik bir cumhuriyete geçişin ön koşulu, saltanat kurumunun ortadan kaldırılmasıydı.
📜 Saltanatın Kaldırılmasının Tarihi Süreci
Karar, 1 Kasım 1922'de Meclis'te yapılan ateşli görüşmeler sonucunda alındı. "Hakimiyet ve saltanat, hiç kimse tarafından hiç kimseye, ilim icabıdır diye müzakereyle, münakaşa ile verilmez," diyen Mustafa Kemal Paşa'nın tarihi konuşması, ortamı netleştirdi. Aynı gün kabul edilen kanunla, İstanbul'daki saltanat makamı kaldırıldı ve Osmanlı Hanedanı'nın Türkiye'deki hükümet yetkisi sona erdirildi. Son padişah Vahdettin, 17 Kasım 1922'de ülkeyi terk etti.
⚡ Sonuçları ve Tarihi Önemi
Bu karar, zincirleme bir dönüşümü başlattı:
- ✅ Cumhuriyetin Yolu Açıldı: Saltanatın kaldırılması, 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilanı için en kritik ve mantıksal adım oldu. Devletin rejimi resmen değişti.
- ✅ Ulusal Egemenlik Pekişti: "Milletin tek temsilcisi" olarak TBMM'nin konumu perçinlendi. İktidar, hanedandan alınıp millete devredildi.
- ✅ Lozan'da Tek Temsil Sağlandı: Lozan Konferansı'nda Türkiye'yi yalnızca TBMM Hükümeti temsil etti. Bu, uluslararası alanda büyük bir diplomatik zaferdi.
- ✅ Halifelik Makamı Geçici Olarak Ayrıldı: Saltanat kaldırılırken, halifelik unvanı Osmanlı Hanedanı'ndan Abdülmecid Efendi'ye geçti. Bu, geçiş dönemi için atılmış bir adımdı ve halifeliğin de 3 Mart 1924'te kaldırılmasının önünü açtı.
- ✅ Laik Düzene Geçiş Hızlandı: Din ve devlet işlerinin ayrılması sürecinde en büyük engellerden biri ortadan kalktı.
- ⚠️ Muhalefet ve Tepkiler: Karar, mecliste bulunan saltanat yanlısı muhafazakar kanatta tepkiyle karşılandı. Ancak, Milli Mücadelenin kazandırdığı otorite ve halktaki destek, bu değişimin kalıcı olmasını sağladı.
💎 Sonuç
Saltanatın kaldırılması, Türk İnkılap Tarihi'nin en cesur ve dönüştürücü kararlarından biridir. Siyasi, hukuki ve sosyal alanda köklü bir kopuşu simgeler. Bu adım olmadan, modern, laik ve ulus-devlet temeline dayanan Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu mümkün olamazdı. 1 Kasım 1922, iktidarın "kullara" değil, "millete" ait olduğu yeni bir çağın başlangıç tarihidir.
