Tanzimat Edebiyatı 2. Dönem Sanatçıları
📜 Tanzimat Edebiyatı 2. Dönem Sanatçıları: Recaizade M. Ekrem, Abdülhak H. Tarhan, Samipaşazade Sezai
Tanzimat Edebiyatı'nın ikinci dönemi, 1870'lerden sonra şekillenmiş, "Sanat, sanat içindir" anlayışının ağır bastığı, bireysel temaların ve yenilikçi dil arayışlarının öne çıktığı bir evredir. Bu dönem sanatçıları, birinci dönemin toplumsal ve didaktik üslubundan ayrılarak daha lirik, duygusal ve estetik kaygılar taşıyan eserler vermişlerdir. Bu ders notunda, bu dönemin üç önemli temsilcisini detaylıca inceleyeceğiz.
🎭 1. Dönemin Genel Özellikleri
- 🔸 "Sanat için sanat" anlayışı benimsenmiştir.
- 🔸 Dil daha ağır ve süslüdür; Arapça, Farsça kelime ve tamlamalar yeniden artış göstermiştir.
- 🔸 Şiirde bireysel konular (aşk, tabiat, ölüm, karamsarlık) işlenmiştir.
- 🔸 Romanda realizm ve natüralizm etkileri görülmeye başlanmıştır.
- 🔸 Tiyatro türünde oynanmak için değil, okunmak için eserler ("okunmak için tiyatro") yazılmıştır.
✍️ Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1914)
Dönemin teorisyeni ve öğretmeni konumundadır. Edebiyat kuramı üzerine görüşleriyle, özellikle de Muallim Naci ile yaptığı "eski-yeni" tartışmalarıyla (kafiye göz için mi kulak için mi) edebiyat tarihinde yer etmiştir.
🎯 Eserleri ve Özellikleri:
- Şiir: Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebâb, Pejmürde, Zemzeme (3 cilt). "Her güzel şey şiirin konusudur" görüşünü savunur.
- Roman: Araba Sevdası ⭐ İlk realist roman kabul edilir. Batı hayranlığının komik ve trajik boyutunu ele alır (Bihruz Bey karakteri).
- Tiyatro: Afife Anjelik (ilk romantik dram), Çok Bilen Çok Yanılır (komedi), Vuslat.
- Eleştiri/Kuram: Talim-i Edebiyat (edebiyat bilgileri kitabı, ders kitabı niteliğindedir), Takdir-i Elhan (Muallim Naci ile kafiye tartışması).
- Önemli Sözü: "Şiirin konusu her şey olabilir, güzel olan her şey şiire girebilir."
😔 Abdülhak Hâmit Tarhan (1852-1937)
"Şair-i Azam" (Ulu Şair) olarak anılır. Türk şiirine Batılı formları, geniş hayalleri, felsefi derinliği ve lirizmi getirmiştir. Eserlerinde ölüm, metafizik, tabiat, aşk ve vatan temalarını coşkulu bir üslupla işlemiştir.
🎯 Eserleri ve Özellikleri:
- Şiir: Sahra (köy hayatını işleyen ilk şiir), Makber ⭐ (eşi Fatma Hanım'ın ölümü üzerine yazılmış, Türk edebiyatının en ünlü ağıtlarındandır), Ölü, Hacle, Bunlar Odur, Divaneliklerim yahut Belde...
- Tiyatro: Çoğu okunmak için yazılmış, manzum ve dram türündedir. Tarık yahut Endülüs'ün Fethi (ilk tarihî piyes), Eşber, Nesteren, Finten, İlhan, Turhan gibi eserleri vardır.
- Özellik: Klasik tiyatro kurallarını (üç birlik kuralı) hiçe saymıştır. Şiirdeki ifade gücü ve cesur söyleyişleriyle Servet-i Fünun şairlerini derinden etkilemiştir.
📖 Samipaşazade Sezai (1859-1936)
Realizm ve natüralizm akımlarının Türk edebiyatındaki ilk ve en önemli temsilcilerinden biridir. Kısa ama etkili eserleriyle tanınır. Gözlem gücü yüksek, sade ve duru bir nesir dili vardır.
🎯 Eserleri ve Özellikleri:
- Roman: Sergüzeşt ⭐ (Macera). Kölelik düzenini eleştiren, romantizmden realizme geçişin izlerini taşıyan bir eserdir. Dilber karakteri önemlidir.
- Hikâye: Küçük Şeyler ⭐ Batılı anlamda ilk modern hikâye örneklerini içeren kitaptır. Önsözünde edebiyat görüşlerini açıklar.
- Tiyatro: Şir (oynanmamış, okunmak için yazılmış dram).
- Diğer: Rumuzu'l-Edeb (edebî sohbet ve portre yazıları), hatıralar.
- Özellik: Eserlerinde toplumsal eleştiriye, özellikle insan hakları ve esaret konularına yer vermiştir.
📊 Karşılaştırmalı Tablo (Özet)
Recaizade M. Ekrem: Teorisyen, öğretmen. Araba Sevdası (ilk realist roman).
Abdülhak Hâmit Tarhan: Şair-i Azam, coşkulu lirizm. Makber (ölüm temasının şaheseri).
Samipaşazade Sezai: Realist/Natüralist nesir ustası. Sergüzeşt (roman), Küçük Şeyler (ilk modern hikâyeler).
💎 Sonuç
Bu üç sanatçı, Tanzimat'ın ikinci döneminde, edebiyatımızı Batılılaşma yolunda derinlemesine etkilemiş, kendilerinden sonra gelen Servet-i Fünun kuşağının yolunu hazırlamışlardır. Recaizade'nin kuramsal öncülüğü, Hâmit'in şiirdeki devrimciliği ve Sezai'nin realist nesri, Türk edebiyat tarihinin dönüm noktalarını oluşturur.
