# 📜 TBMM'ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar: Nedenleri, Sonuçları ve Önemi
🎯 Giriş: Milli Mücadele'nin İç Cephesi
23 Nisan 1920'de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Kurtuluş Savaşı'nın merkezi ve yegâne meşru otoritesi haline geldi. Ancak bu süreç, Meclis'in otoritesini tanımayan, İstanbul Hükümeti'nin kışkırtmasıyla veya yerel çıkarlar nedeniyle çıkan bir dizi iç ayaklanmayla da mücadele etmek zorunda kaldı. Bu ayaklanmalar, Milli Mücadele'nin yalnızca dış değil, aynı zamanda kritik bir iç cephe savaşı olduğunu gösterir.
⚔️ Ayaklanmaların Genel Nedenleri
- 🔄 İstanbul Hükümeti ve Padişah'ın Etkisi: Şeyhülislam'ın "Kuvâ-yı Milliye'yi boğazlamak farzdır" fetvası ve İstanbul yönetiminin TBMM aleyhine propagandası.
- 🇬🇧 İşgal Güçlerinin Kışkırtması: Özellikle İngilizlerin, Anadolu'daki otorite boşluğundan yararlanarak yerel unsurları silahlandırması ve tahrik etmesi.
- 🏛️ Saltanat ve Hilafet Yanlılarının Tepkisi: TBMM'nin laik ve ulusal karakterinin, geleneksel dini ve monarşik yapıyı tehdit ettiği düşüncesi.
- 💥 Yerel Çıkarlar ve Aşiret Düzeni: Merkezi otoriteye bağlı olmak istemeyen aşiretlerin, vergi ve askerlik gibi yükümlülüklerden kaçınma isteği.
- 🤝 Azınlıkların Ayrılıkçı Faaliyetleri: Rum ve Ermeni çetelerinin, işgal güçleriyle işbirliği yaparak bağımsız devlet kurma hayali.
📅 Önemli Ayaklanmalar ve Özellikleri
1. 🏴 İstanbul Hükümeti ve İşgal Güçlerince Desteklenen Ayaklanmalar
- 🔸 Kuvâ-yı İnzibâtiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması (Nisan-Haziran 1920): İstanbul Hükümeti'nin kurduğu resmi ordu. Adapazarı, Geyve dolaylarında çıkmış, Ali Fuat Paşa komutasındaki birliklerce bastırılmıştır.
- 🔸 Anzavur Ayaklanması (Ekim 1919 - Mayıs 1920): Ahmet Anzavur'un Biga, Gönen, Manyas bölgesinde çıkardığı, padişah yanlısı en büyük ayaklanma. Çerkez Ethem birlikleri tarafından bastırıldı.
2. ⛰️ Yerel, Bölgesel ve Aşiret Ayaklanmaları
- 🔸 Bolu-Düzce-Hendek Ayaklanmaları (Nisan-Mayıs 1920): İstanbul'un kışkırtmasıyla başlayan, Kuvâ-yı Milliye'ye karşı çıkan en ciddi ayaklanma bölgesi. Çerkez Ethem ve Refet Bele tarafından kontrol altına alındı.
- 🔸 Yozgat Ayaklanması (Çapanoğulları) (Mayıs-Ağustos 1920): Yozgat'ta eski bir ayan ailesi olan Çapanoğulları'nın çıkardığı ayaklanma. Milli kuvvetler ve Çerkez Ethem tarafından bastırıldı.
- 🔸 Konya Ayaklanması (Bozkır İsyanları / Delibaş Mehmet İsyanı) (Ekim 1920): Halifelik ve padişahlık propagandasıyla çıkmış, Konya'ya kadar yayılmıştır. TBMM ordusu tarafından sert şekilde bastırıldı.
3. ✝️➕☪️ Din Eksenli (Şeyh ve Tarikatların Çıkardığı) Ayaklanmalar
- 🔸 Milli Aşireti Ayaklanması (Haziran-Ağustos 1920): Urfa-Viranşehir bölgesinde Fransızların da desteğiyle çıkmış, bölgedeki düzeni tehdit etmiştir.
- 🔸 Koçgiri Ayaklanması (Mart-Haziran 1921): Dersim bölgesinde, Kürt aşiretlerinin merkezi yönetime karşı çıkışı. Nurettin Paşa komutasındaki Merkez Ordusu tarafından bastırıldı.
4. ⭐ Kuvâ-yı Milliye Yanlısı Olup Sonradan Ayaklananlar
- 🔸 Çerkez Ethem Ayaklanması (Aralık 1920-Ocak 1921): Düzenli orduya katılmak istemeyen ve TBMM otoritesini tanımayan Çerkez Ethem ve kardeşlerinin isyanı. İsmet İnönü komutasındaki düzenli ordu tarafından bastırıldı. Bu olay, düzenli ordunun kesin zaferi ve merkezi otoritenin tesis edilmesi açısından dönüm noktasıdır.
⚖️ TBMM'nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Önlemler
- 📜 Hıyanet-i Vataniye Kanunu (29 Nisan 1920): TBMM'ye karşı ayaklanma, bozgunculuk ve ordunun itibarını sarsacak davranışları vatana ihanet sayan kanun.
- ⚡ İstiklal Mahkemeleri (11 Eylül 1920): Ayaklanmaları hızla yargılayıp bastırmak için olağanüstü yetkilerle kurulan mahkemeler.
- 📢 Tekalif-i Milliye Emirleri (7-8 Ağustos 1921): Ordunun ihtiyaçlarını karşılamak ve iç güvenliği sağlamak için halktan olağanüstü yardım talep eden emirler.
- ✍️ Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi'nin Fetvası: İstanbul fetvasına karşı, Milli Mücadele'nin meşruiyetini savunan karşı fetva yayınlandı.
💎 Sonuç ve Tarihsel Önemi
TBMM'ye karşı çıkan ayaklanmalar, genç Türkiye devletinin iç egemenlik mücadelesinin temelini oluşturur. Bu ayaklanmaların bastırılması ile;
- ✅ TBMM'nin tek ve tartışmasız otorite olduğu tüm yurtta kabul edildi.
- ✅ Düzenli orduya geçiş süreci hızlandı ve tamamlandı.
- ✅ İç cephede güvenlik sağlanarak, dış düşmana (Yunan ordusuna) karşı tüm güçle mücadele edilebildi.
- ✅ Merkezi ve ulusal bir devlet yapısının önündeki en büyük iç engeller temizlendi.
Bu süreç, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş felsefesinde "ulusal egemenlik" ve "laik, merkezi yönetim" ilkelerinin ne denli hayati olduğunu ve bu ilkeler uğruna verilen mücadelenin şiddetini gözler önüne seren tarihi bir derstir.
