# 📚 Fizik Ders Notu: Tork (Moment) Formülü (Τ = F.d)
🔧 Tork (Moment) Nedir?
Fizikte tork (veya moment), bir kuvvetin bir cismi bir eksen etrafında döndürme eğiliminin ölçüsüdür. Günlük hayatta kapıyı açıp kapatırken, tornavida kullanırken veya bisiklet pedalını çevirirken tork uygularız.
📐 Tork Formülü ve Bileşenleri
Torkun matematiksel ifadesi şu şekildedir:
Τ = F · d · sin(θ)
Veya vektörel formda:
\( \vec{\tau} = \vec{r} \times \vec{F} \)
⚙️ Formülün Bileşenlerinin Açıklaması
- 🎯 Τ (Tau): Tork büyüklüğü (Birimi: Newton·metre - N·m)
- 💪 F: Uygulanan kuvvet (Birimi: Newton - N)
- 📏 d (veya r): Dönme ekseninden kuvvetin uygulama noktasına olan dik uzaklık (Birimi: metre - m)
- 📐 θ (teta): Kuvvet vektörü ile kuvvet kolu (d) arasındaki açı
🔍 Tork Hesaplama Örnekleri
📝 Örnek 1: Basit Durum (θ = 90°)
Bir kapıyı 50 N kuvvetle, menteşeden 0.8 m uzaktan dik olarak itiyorsunuz:
\( Τ = F \cdot d \cdot \sin(90°) = 50 \cdot 0.8 \cdot 1 = 40 \, \text{N·m} \)
📝 Örnek 2: Açılı Kuvvet Durumu
Aynı kapıyı 60 N kuvvetle, 30° açıyla iterseniz:
\( Τ = 60 \cdot 0.8 \cdot \sin(30°) = 60 \cdot 0.8 \cdot 0.5 = 24 \, \text{N·m} \)
🎯 Torkun Önemli Özellikleri
- ✅ Tork bir vektörel büyüklüktür (yönü ve büyüklüğü vardır)
- ✅ Sağ el kuralı ile yönü belirlenir
- ✅ Dönme yönü: Saat yönü (-), saat tersi yönü (+)
- ✅ Kuvvet kolu (d) her zaman dönme ekseninden kuvvet doğrultusuna çizilen dik uzaklıktır
🌍 Gerçek Hayat Uygulamaları
🔩 Mühendislik ve Teknoloji
- 🚗 Araba motorlarının güç çıkışı (tork değeri)
- 🏗️ Vinçler ve kaldırma makineleri
- 🔧 Cıvata ve somun sıkma işlemleri
🏃♂️ Biyomekanik
- 💪 Kasların eklemler üzerinde oluşturduğu döndürme etkisi
- ⚽ Spor hareketlerinin analizi
⚠️ Sık Yapılan Hatalar
- ❌ Uzaklık hatası: Dönme ekseni ile kuvvetin uygulama noktası arasındaki doğrusal uzaklığı almak (dik bileşen alınmalı)
- ❌ Açı hatası: sin(θ) yerine cos(θ) kullanmak
- ❌ Birim hatası: Kuvveti kg cinsinden almak (Newton'a çevrilmeli)
💡 Pratik İpuçları
1. Torku maksimum yapmak için kuvveti dik uygulayın (θ = 90° ⇒ sinθ = 1)
2. Kuvvet kolunu (d) artırarak daha az kuvvetle aynı torku elde edebilirsiniz (kriko, anahtar vs.)
3. Denge durumunda: ΣΤ = 0 (Net tork sıfırdır)
Özet: Tork formülü Τ = F·d·sinθ, dönen sistemlerin analizinde temel araçtır. Kuvvetin büyüklüğü kadar, uygulama noktası ve yönü de önemlidir. Bu konsepti anlamak, basit makinelerden karmaşık mühendislik sistemlerine kadar pek çok alanda problem çözme yeteneği kazandırır.
