Sevgili 12. sınıf öğrencileri, TYT Türkçe’nin en temel ve en çok soru gelen konularından biri olan Ses Bilgisine hoş geldiniz. Bu ders notumuzda, kelimelerin yapısal değişimini yöneten iki önemli kuralı, Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) ve Ünlü Düşmesi (Hece Düşmesi)’ni derinlemesine inceleyeceğiz. Kuralları öğrenirken bolca örnek üzerinden gideceğiz. Hadi başlayalım!
Türkçede kelimeler ek aldıklarında veya birleşik kelime oluşturduklarında, dilimizin telaffuz kolaylığı ve ses uyumu kuralları gereği bazı ses değişikliklerine uğrar. İşte bu değişiklikleri inceleyen dil bilgisi alanına Ses Bilgisi (Fonetik) denir.
Bu kural, Türkçenin en sık uygulanan ses olaylarından biridir. Basitçe ifade etmek gerekirse: Sert ünsüzle biten bir kelimeye "c, d, g" yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek geldiğinde, bu eklerin başındaki yumuşak ünsüzler sertleşir.
Türkçede sert ünsüzler "f, s, t, k, ç, ş, h, p" olarak kodlanabilir. Bu ünsüzleri "FıSTıKÇı ŞaHaP" şeklinde bir kodla hatırlayabilirsiniz.
Yumuşak Ünsüzler: b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
Kural şudur: Sert Ünsüz (f,s,t,k,ç,ş,h,p) + c, d, g → ç, t, k'ye dönüşür.
⚠️ Dikkat! Bu kural, özel isimlere ve kısaltmalara getirilen eklerde yazıda gösterilmez, sadece okunuşta hissedilir. Örn: "Türk Dil Kurumu'da çalışıyor." (Yazım böyle, okurken "Türk Dil Kurumu'ta" denir).
İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan bazı Türkçe kelimeler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki bu dar ünlü düşer. Bu olaya ünlü düşmesi denir.
İki kelime birleşirken ilk kelimenin sonundaki ünlü düşebilir. Bu, özellikle yaygın kullanılan birleşik kelimelerde görülür.
Ünsüz Benzeşmesi ve Ünlü Düşmesi, Türkçenin ses yapısını anlamak için çok önemli kurallardır. Bu kuralları iyi öğrenmek, sadece TYT’de değil, günlük doğru yazımınız için de gereklidir. Kuralları ezberlemekten ziyade, mantığını kavrayın ve bol bol örnek cümle yazın/inceleyin. Bir sonraki ders notunda görüşmek üzere, çalışmalarınızda başarılar dilerim! 🚀
