Yerin İç Yapısı
Yerküre, fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre birbirinden farklı katmanlardan oluşur. Bu katmanları, bir elmayı andıran ince bir dış kabuk, daha kalın bir orta katman ve bir çekirdek olarak düşünebiliriz. Bilim insanları, yerin iç yapısını incelemek için depremlerin oluşturduğu sismik dalgaları kullanır.
1. Kimyasal Bileşime Göre Katmanlar
Bu sınıflandırma, katmanların temel olarak hangi element ve minerallerden oluştuğuna dayanır.
-
Yerkabuğu (Crust): En dıştaki ince ve katı katmandır. İki ana türü vardır:
- Kıtasal Kabuk: Daha kalın (35-40 km, dağlık bölgelerde 70 km'ye kadar) ve daha az yoğundur. Başlıca granit gibi hafif silikat kayalardan oluşur.
- Okyanusal Kabuk: Daha ince (5-10 km) ve daha yoğundur. Başlıca bazalt gibi ağır silikat kayalardan oluşur.
-
Manto (Mantle): Yerkabuğunun hemen altından başlayan ve yer çekirdeğine kadar uzanan, en kalın katmandır. Yerküre hacminin yaklaşık %84'ünü oluşturur. Ağırlıklı olarak demir, magnezyum, silikon ve oksijen içeren silikat minerallerinden oluşur. Manto tamamen katı değildir; çok yüksek sıcaklık ve basınç altında, uzun jeolojik zamanlar boyunca akabilen, plastik bir davranış sergiler.
-
Çekirdek (Core): En içteki katmandır ve temel olarak demir ve nikelden oluşur. İki bölüme ayrılır:
- Dış Çekirdek: Sıvı haldedir. Bu sıvı metalin hareketi, Dünya'nın manyetik alanını oluşturur.
- İç Çekirdek: Aşırı yüksek basınç nedeniyle katı haldedir. Sıcaklığı Güneş'in yüzey sıcaklığına yakındır.
2. Fiziksel Özelliklere Göre Katmanlar (Litosfer, Astenosfer, vs.)
Bu sınıflandırma, katmanların katı, sıvı veya plastik olma durumlarına (mekanik özelliklerine) dayanır.
-
Litosfer (Lithosphere): "Taş Küre" anlamına gelir. Sert ve kırılgan yapıdadır. Yerkabuğu ve mantonun en üst, soğuk ve katı kısmını içerir. Litosfer, birbirine kenetlenmiş devasa parçalardan, yani tektonik plakalardan oluşur.
-
Astenosfer (Asthenosphere): "Zayıf Küre" anlamına gelir. Litosferin hemen altında yer alan, mantonun üst kısmıdır. Katı olmasına rağmen, yüksek sıcaklık ve basınç nedeniyle kısmen erimiş gibi davranır ve çok yavaş bir şekilde akabilir (plastik özellik). Bu özelliği sayesinde, üzerindeki sert litosferik plakaların hareket etmesine olanak tanır.
-
Mezosfer (Mesosphere): "Orta Küre" anlamına gelir. Astenosferin altındaki, daha sert ve daha katı hale gelen alt manto bölümüdür. (Atmosferdeki aynı isimli katmanla karıştırılmamalıdır.)
-
Dış Çekirdek: Fiziksel olarak sıvı haldedir.
-
İç Çekirdek: Fiziksel olarak katı haldedir.
Özetle: Yerküre, dıştan içe doğru; ince ve katı bir kabuk, büyük ölçüde katı ama akabilen bir manto ve metalik bir çekirdekten oluşur. Bu yapı, hem kimyasal bileşim hem de fiziksel durum açısından incelenebilir. Depremler, volkanlar ve kıtaların kayması gibi olaylar, bu katmanların birbirleriyle olan etkileşiminin bir sonucudur.
