🎓 11. sınıf edebiyat 1. dönem 2. yazılı 3. senaryo Test 1 - Ders Notu
Sevgili öğrenciler, bu ders notu, 11. sınıf edebiyat 1. dönem 2. yazılı sınavınızda karşılaşabileceğiniz Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati dönemleri edebiyatının temel özelliklerini ve önemli sanatçılarını özetlemektedir.
📌 Tanzimat Dönemi Edebiyatı (1860-1896)
Tanzimat Fermanı ile başlayan Batılılaşma süreci, edebiyatı da derinden etkilemiştir. Bu dönemde edebiyat, toplumu eğitme aracı olarak görülmüştür.
- Genel Özellikler: "Sanat toplum içindir" anlayışı egemendir.
- Dilin sadeleşmesi hedeflenmiş ancak tam başarılamamıştır.
- Hak, adalet, hürriyet, vatan gibi kavramlar edebiyata girmiştir.
- Roman, hikaye, tiyatro, makale gibi yeni türler edebiyatımıza girmiştir.
- Tanzimat Dönemi kendi içinde ikiye ayrılır:
- 1. Dönem (1860-1876): Toplumcu, coşkulu, sanat toplum içindir. (Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa)
- 2. Dönem (1876-1896): Bireyselci, sanat sanat içindir, dil daha ağırdır. (Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai)
💡 İpucu: Tanzimat'ta yenilikler başlar, "ilk" eserler bu dönemde verilir. Hürriyet, vatan gibi kavramlar ön plandadır.
📌 Tanzimat Dönemi Şiiri
Şiirde içerik değişmiş, konu alanı genişlemiştir. Divan şiirinin nazım biçimleri kullanılmaya devam etse de yeni konular işlenmiştir.
- Hak, adalet, hürriyet, vatan, millet gibi toplumsal konular işlenmiştir.
- Şiire akıl ve düşünce girmiştir.
- Nazım birimi olarak beyit kullanılmaya devam etmiştir.
- Kafiye göz için değil, kulak içindir anlayışı ortaya çıkmıştır (Recaizade Mahmut Ekrem).
📌 Tanzimat Dönemi Roman ve Hikayesi
Edebiyatımızdaki ilk roman ve hikaye örnekleri bu dönemde verilmiştir. Başlangıçta teknik kusurlar görülse de türün temelleri atılmıştır.
- İlk çeviri romanlar yapılmıştır (Yusuf Kamil Paşa - Telemak).
- İlk yerli roman: Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat (Şemsettin Sami).
- İlk edebi roman: İntibah (Namık Kemal).
- İlk realist roman: Araba Sevdası (Recaizade Mahmut Ekrem).
- İlk hikaye örnekleri: Letaif-i Rivayat (Ahmet Mithat Efendi).
- İlk realist hikaye: Küçük Şeyler (Sami Paşazade Sezai).
- Genellikle romantizm akımının etkisi görülür.
📌 Tanzimat Dönemi Tiyatrosu
Tiyatro, halkı eğitmede en etkili araçlardan biri olarak görülmüştür.
- Sahnelenen ilk tiyatro eseri: Vatan Yahut Silistre (Namık Kemal).
- Genellikle dram türünde eserler verilmiştir.
- Oyunlar genellikle sosyal mesaj içerir ve sade bir dille yazılmaya çalışılmıştır.
📌 Tanzimat Dönemi Önemli Sanatçılar
- Şinasi: İlk özel gazete (Tercüman-ı Ahval), ilk makale (Mukaddime), ilk tiyatro (Şair Evlenmesi).
- Namık Kemal: "Vatan Şairi", "Hürriyet Kasidesi", "İntibah", "Cezmi" (ilk tarihi roman), "Vatan Yahut Silistre".
- Ziya Paşa: Şiir ve İnşa (Divan şiirini savunur), Harabat (Divan şiirini över), Zafername (hiciv).
- Ahmet Mithat Efendi: "Yazı Makinesi", halkı eğitmek için çok sayıda eser ("Felatun Bey ile Rakım Efendi").
- Recaizade Mahmut Ekrem: "Üstat", "Araba Sevdası" (ilk realist roman), "Kafiye göz için değil, kulak içindir" anlayışı.
- Abdülhak Hamit Tarhan: "Şair-i Azam", tiyatroları sahnelenmekten çok okunmak içindir.
- Sami Paşazade Sezai: "Küçük Şeyler" (ilk realist hikaye), "Sergüzeşt" (romantizmden realizme geçiş).
⚠️ Dikkat: Tanzimat 1. dönem sanatçıları toplumu, 2. dönem sanatçıları ise bireyi ve sanatı ön planda tutmuştur.
📌 Servet-i Fünun Dönemi Edebiyatı (Edebiyat-ı Cedide) (1896-1901)
Tanzimat'ın ikinci dönemindeki bireysel eğilimlerin ve dönemin siyasi baskılarının etkisiyle ortaya çıkmıştır. "Sanat sanat içindir" anlayışı hakimdir.
- Genel Özellikler: "Sanat sanat içindir" anlayışı benimsenmiştir.
- Dil oldukça ağır ve süslüdür. Arapça, Farsça kelime ve tamlamalar yoğun olarak kullanılmıştır.
- Toplumdan uzak, bireysel konular (aşk, doğa, karamsarlık, hayal-hakikat çatışması) işlenmiştir.
- Batı edebiyatına (özellikle Fransız edebiyatına) tamamen yönelme vardır.
- Şiirde Parnasizm ve Sembolizm, romanda Realizm ve Natüralizm akımları etkili olmuştur.
- Kısa ömürlü bir dönemdir.
💡 İpucu: Servet-i Fünun'da dil çok ağırdır, sanatçılar toplumsal konulardan uzaklaşarak bireysel konulara yönelmiştir.
📌 Servet-i Fünun Dönemi Şiiri
Divan şiirinin nazım biçimleri tamamen terk edilmiş, Batılı nazım biçimleri kullanılmıştır.
- Parnasizm ve Sembolizm akımları etkili olmuştur.
- Şiirde ahenk, musiki ve estetik ön plandadır.
- Serbest müstezat, sone, terza-rima gibi nazım biçimleri kullanılmıştır.
- "Kulak için kafiye" anlayışı benimsenmiştir.
- Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin dönemin önemli şairleridir.
📌 Servet-i Fünun Dönemi Roman ve Hikayesi
Teknik açıdan oldukça başarılı, modern Türk romanının temellerinin atıldığı bir dönemdir.
- Realizm ve Natüralizm akımlarının etkisiyle gözlem ve çevre tasvirleri önemlidir.
- Karakterler genellikle aydın, eğitimli ve ruhsal çözümlemeleri derinlemesine yapılır.
- Mekan genellikle İstanbul'un seçkin semtleridir.
- Halit Ziya Uşaklıgil ve Mehmet Rauf dönemin önemli romancılarıdır.
📌 Servet-i Fünun Dönemi Önemli Sanatçılar
- Tevfik Fikret: "Rübab-ı Şikeste", "Tarih-i Kadim", "Haluk'un Defteri", "Sis" şiirleriyle tanınır. Şiirde Parnasizm etkisi.
- Cenap Şahabettin: "Elhan-ı Şita" şiiriyle ünlüdür. Sembolizm ve empresyonizm etkileri görülür. "Tiryaki Sözleri" (özdeyişler).
- Halit Ziya Uşaklıgil: "Aşk-ı Memnu", "Mai ve Siyah", "Kırık Hayatlar" gibi eserleriyle modern Türk romanının kurucusu kabul edilir. Realizm.
- Mehmet Rauf: "Eylül" (ilk psikolojik roman).
- Hüseyin Cahit Yalçın: "Edebiyat ve Hukuk" makalesiyle dönemin kapanmasına neden olmuştur.
⚠️ Dikkat: Servet-i Fünun dönemi sanatçıları, Tanzimat'ın toplumsal konularından tamamen uzaklaşmış, bireysel ve estetik kaygılarla eserler vermiştir.
📌 Fecr-i Ati Dönemi Edebiyatı (1909-1912)
Servet-i Fünun'a tepki olarak ortaya çıkmış ancak kısa ömürlü olmuş, Milli Edebiyat'a geçiş dönemidir.
- Genel Özellikler: "Sanat şahsi ve muhteremdir" (sanat kişisel ve saygıdeğerdir) ilkesini benimsemişlerdir.
- Servet-i Fünun'dan daha ağır ve süslü bir dil kullanmışlardır.
- Sembolizm ve Empresyonizm akımlarının etkisi yoğundur.
- Şiirde musiki, ahenk ve estetik ön plandadır.
- Edebiyatımızda bir bildiri (beyanname) ile ortaya çıkan ilk edebi topluluktur.
- Kısa sürede dağılmış ve çoğu sanatçısı Milli Edebiyat akımına katılmıştır.
💡 İpucu: Fecr-i Ati, edebiyatımızda beyanname ile ortaya çıkan ilk topluluktur. "Sanat şahsi ve muhteremdir" sözüyle bilinirler.
📌 Fecr-i Ati Dönemi Önemli Sanatçılar
- Ahmet Haşim: Dönemin en önemli ve tek istikrarlı sanatçısıdır. "Şiir hakkında bazı mülahazalar" adlı makalesinde şiir görüşünü açıklar. "Piyale", "Göl Saatleri" önemli şiir kitaplarıdır. Sembolizm akımının en önemli temsilcisidir.
- Diğerleri: Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Refik Halit Karay, Şahabettin Süleyman gibi isimler önce Fecr-i Ati'de yer almış, sonra Milli Edebiyat'a geçmişlerdir.
📝 Unutmayın, bu dönemlerin genel özelliklerini, önemli sanatçılarını ve onların en bilinen eserlerini bilmek sınavda size büyük avantaj sağlayacaktır. Başarılar dilerim!
