🎓 8. sınıf türkçe 1. dönem 2. yazılı 4. senaryo Test 1 - Ders Notu
Sevgili öğrenciler, bu ders notu, 8. sınıf Türkçe 1. dönem 2. yazılı sınavında karşılaşabileceğiniz temel konuları sade ve anlaşılır bir dille özetlemektedir. Sınava hazırlanırken bu konulara özellikle dikkat etmelisiniz.
📌 Fiilimsiler (Eylemsiler)
Fiilimsiler, fiil kök veya gövdelerine belirli ekler getirilerek oluşturulan, fiilin özelliklerini tam olarak göstermeyen ama isim, sıfat veya zarf gibi görev yapan kelimelerdir. Üç çeşidi vardır:
- İsim-fiil (Mastar): Fiile "-ma, -ış, -mak" ekleri gelerek oluşur. Cümlede isim gibi kullanılır.
- Sıfat-fiil (Ortac): Fiile "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" ekleri gelerek oluşur. Cümlede sıfat gibi kullanılır, kendinden sonraki ismi niteler.
- Zarf-fiil (Bağ-fiil, Ulaç): Fiile "-ken, -alı, -esiye, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -r...mez, -dığında, -e...e, -casına" gibi ekler gelerek oluşur. Cümlede zarf gibi kullanılır, genellikle fiili veya fiilimsiyi durum ya da zaman yönünden belirtir.
💡 İpucu: Bir kelimenin fiilimsi olup olmadığını anlamak için olumsuzluk eki (-me/-ma) alıp almadığına bakın. Fiilimsiler olumsuz yapılabilirken, bazı kalıplaşmış isimler (dondurma, çakmak gibi) olumsuz yapılamaz ve fiilimsi değildir.
📌 Cümle Ögeleri
Cümle ögeleri, bir cümleyi oluşturan temel yapı taşlarıdır. Cümle ögelerini doğru bulmak, cümlenin anlamını tam olarak kavramak için çok önemlidir.
- Yüklem: Cümledeki işi, oluşu, hareketi bildiren temel ögedir. Yüklem olmadan cümle kurulamaz. Genellikle cümlenin sonunda bulunur ama başta veya ortada da olabilir.
- Özne: Yüklemin bildirdiği işi yapan veya durumda bulunan varlıktır. "Kim?", "Ne?" sorularıyla bulunur.
- Nesne: Yüklemden etkilenen ögedir. İki çeşidi vardır:
- Belirtili Nesne: "-i" hal ekini alır. "Kimi?", "Neyi?" sorularıyla bulunur.
- Belirtisiz Nesne: Hal eki almaz. "Ne?" sorusuyla bulunur (özneden sonra sorulur).
- Tümleçler: Yüklemi yer, zaman, durum, araç, sebep gibi çeşitli yönlerden tamamlayan ögelerdir.
- Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı): "-e, -de, -den" hal eklerini alır. "Kime?, Kimde?, Kimden?, Nereye?, Nerede?, Nereden?" sorularıyla bulunur.
- Zarf Tümleci: Yüklemi zaman, durum, miktar, sebep, araç gibi yönlerden tamamlar. "Nasıl?, Ne zaman?, Ne kadar?, Niçin?, Neden?, Kiminle?, Neyle?" sorularıyla bulunur.
⚠️ Dikkat: Önce yüklemi, sonra özneyi bulmak, diğer ögeleri doğru tespit etmenin anahtarıdır. Ögeler bulunurken tamlamalar ve deyimler bölünmez, tek öge kabul edilir.
📌 Cümle Çeşitleri (Yapısına Göre)
Cümleler, yapılarına göre dört ana başlıkta incelenir. Bu ayrım, cümlenin kaç yüklemden oluştuğu ve yan cümlecik içerip içermediğiyle ilgilidir.
- Basit Cümle: Tek yargı (tek yüklem) bildirir ve içinde fiilimsi veya başka bir yargı (yan cümlecik) bulunmaz.
- Birleşik Cümle: Bir temel cümle ve en az bir yan cümlecikten oluşur.
- Girişik Birleşik Cümle: Yan cümlecik bir fiilimsi ile kurulur.
- Ki'li Birleşik Cümle: Yan cümlecik "ki" bağlacıyla temel cümleye bağlanır.
- Şartlı Birleşik Cümle: Yan cümlecik "-se, -sa" şart ekiyle kurulur.
- İç İçe Birleşik Cümle: Başka bir cümlenin doğrudan alıntı olarak temel cümlenin içinde yer almasıyla oluşur.
- Sıralı Cümle: İki veya daha fazla basit ya da birleşik cümlenin virgül veya noktalı virgülle birbirine bağlanmasıyla oluşur.
- Bağımlı Sıralı Cümle: Öge ortaklığı olan sıralı cümlelerdir.
- Bağımsız Sıralı Cümle: Öge ortaklığı olmayan sıralı cümlelerdir.
- Bağlı Cümle: İki veya daha fazla basit ya da birleşik cümlenin "ve, ama, fakat, lakin, veya, ya da, çünkü, zira" gibi bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşur.
💡 İpucu: Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa, o kadar yan cümlecik vardır (girişik birleşik cümlelerde).
📝 Yazım Kuralları
Yazım kuralları, dilimizi doğru ve anlaşılır kullanmak için çok önemlidir. Sınavda sıkça karşılaşılan bazı kurallar şunlardır:
- Büyük Harflerin Kullanımı: Cümle başları, özel isimler (kişi adları, yer adları, millet adları, dil adları, din adları), unvanlar, kurum ve kuruluş adları, belirli tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
- Birleşik Kelimelerin Yazımı:
- Genellikle anlam kayması veya ses düşmesi/türemesi olan birleşik kelimeler bitişik yazılır (örn: kahvaltı, bilgisayar, kuşburnu).
- Somut olarak yer bildiren alt, üst, üzeri sözleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır (örn: yeraltı, akşamüstü).
- Birleşme sırasında kelimelerden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır (örn: deniz yılanı, kuru soğan, yer çekimi).
- De, Ki, Mi'nin Yazımı:
- Bağlaç olan "de/da" ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında anlam bozulmaz (örn: Sen de gel).
- Ek olan "-de/-da" (bulunma hali) bitişik yazılır ve cümleden çıkarıldığında anlam bozulur (örn: Evde kimse yok).
- Bağlaç olan "ki" ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında anlam bozulmaz (örn: Çalış ki başarılı olasın).
- Ek olan "-ki" (ilgi eki) bitişik yazılır (örn: Evdeki hesap, çarşıya uymaz).
- Soru eki "mi" her zaman ayrı yazılır (örn: Geldin mi?).
- Sayıların Yazımı: Sayılar genellikle yazıyla yazılır (iki yüz, on beş). Ancak para, ölçü, istatistik verilerinde rakam kullanılır. Sıra sayıları rakamla yazıldığında yanına nokta veya kesme işaretiyle ek getirilir (8., 5'inci).
⚠️ Dikkat: Yazım kuralları çok geniştir, bol bol örnek inceleyerek ve soru çözerek pekiştirmelisiniz.
📝 Noktalama İşaretleri
Noktalama işaretleri, okumayı ve anlamayı kolaylaştıran, duygu ve düşünceleri daha net ifade etmemizi sağlayan sembollerdir.
- Nokta (.): Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur. Kısaltmaların sonuna konur (Dr., Mah.). Sıra bildiren sayılara eklenir (2.).
- Virgül (,): Eş görevli kelime ve kelime gruplarını ayırır. Sıralı cümleleri ayırır. Uzun cümlelerde özneden sonra konur. Hitaplardan sonra konur.
- Noktalı Virgül (;): Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları ayırmak için kullanılır. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırır.
- İki Nokta (:): Kendisinden sonra örnek verilecek veya açıklama yapılacak cümlelerin sonuna konur. Doğrudan alıntı yapılacak cümlenin başına konur.
- Üç Nokta (...): Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur. Alıntılarda atlanan yerleri belirtir.
- Soru İşareti (?): Soru anlamı taşıyan cümle veya sözlerin sonuna konur. Bilinmeyen, kesin olmayan yer, tarih vb. durumlar için parantez içinde kullanılır.
- Ünlem İşareti (!): Sevinç, korku, şaşırma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.
- Tırnak İşaretleri (" "): Başka birinden aktarılan sözler için kullanılır. Cümle içinde özellikle belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır.
💡 İpucu: Noktalama işaretleri genellikle anlam ve vurgu ile ilişkilidir. Cümleyi doğru okuyup anlamaya çalışmak, doğru işareti bulmanıza yardımcı olur.
📝 Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yolları
Metinlerde yazarın amacına göre kullandığı farklı anlatım biçimleri ve düşüncelerini daha etkili kılmak için başvurduğu yollar vardır.
- Anlatım Biçimleri:
- Açıklayıcı Anlatım: Bilgi vermek, öğretmek amacıyla kullanılır. Nesnel bir dil hakimdir.
- Tartışmacı Anlatım: Bir düşünceyi çürütmek, okuyucuyu kendi fikrine inandırmak amacıyla kullanılır. Soru-cevap cümleleri sıkça görülür.
- Betimleyici Anlatım (Tasvir Etme): Varlıkları, olayları, yerleri, kişileri okuyucunun zihninde canlandıracak şekilde anlatmaktır. Gözlem gücü önemlidir.
- Öyküleyici Anlatım (Hikaye Etme): Bir olayı zaman ve mekan içinde kahramanlarla birlikte anlatmaktır. Olay, hareket, zaman kavramları önemlidir.
- Düşünceyi Geliştirme Yolları:
- Tanımlama: "Bu nedir?" sorusuna cevap veren ifadelerdir.
- Karşılaştırma: İki farklı varlık veya kavram arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koymaktır.
- Örnekleme: Soyut bir düşünceyi somutlaştırmak için örnekler vermektir.
- Tanık Gösterme: Alanında uzman, bilinen bir kişinin sözünü alıntılayarak düşünceyi desteklemektir.
- Sayısal Verilerden Yararlanma: İstatistikler, yüzdeler, anket sonuçları gibi sayısal bilgiler kullanmaktır.
- Benzetme: İki farklı varlık veya kavram arasında ortak bir özellikten yola çıkarak zayıf olanı güçlü olana benzetmektir.
⚠️ Dikkat: Bir metinde birden fazla anlatım biçimi ve düşünceyi geliştirme yolu bir arada bulunabilir. Temel amacı belirlemek önemlidir.
