🎓 8. sınıf inkılap tarihi 1. dönem 2. yazılı 4. senaryo Test 1 - Ders Notu
Bu ders notu, 8. sınıf İnkılap Tarihi dersinin 1. dönem 2. yazılısında sıkça karşılaşılan konuları kapsar. Sınavda başarılı olmanız için I. Dünya Savaşı'ndan Milli Mücadele'nin ilk adımlarına kadar olan süreci iyi anlamanız önemlidir.
📌 I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti
I. Dünya Savaşı, 20. yüzyılın başında dünya siyasi haritasını derinden etkileyen büyük bir çatışmadır. Osmanlı Devleti de bu savaşa katılarak son dönemlerini yaşamıştır.
- Savaşın Genel Nedenleri: Sanayi İnkılabı'nın getirdiği hammadde ve pazar arayışı, sömürgecilik yarışı, silahlanma rekabeti, milliyetçilik akımının etkisi ve devletler arası bloklaşmalar (Üçlü İtilaf ve Üçlü İttifak).
- Osmanlı'nın Savaşa Girişi: Kaybettiği toprakları geri alma, siyasi yalnızlıktan kurtulma, Turancılık ideolojisi gibi nedenlerle Almanya'nın yanında savaşa girmiştir. Goeben ve Breslau (Yavuz ve Midilli) gemileri olayı bahane olmuştur.
- Osmanlı'nın Savaştığı Cepheler: Kafkas (Ruslara karşı, Sarıkamış faciası), Kanal (İngilizlere karşı Süveyş Kanalı'nı ele geçirme girişimi), Çanakkale (İtilaf Devletleri'nin İstanbul'u ele geçirme girişimi, Mustafa Kemal'in yıldızının parladığı cephe), Irak, Suriye-Filistin, Hicaz-Yemen (savunma cepheleri).
💡 İpucu: Çanakkale Cephesi, Osmanlı'nın kazandığı tek büyük savunma cephesidir ve Mustafa Kemal'in askeri dehasını gösterdiği yerdir.
📌 Mondros Ateşkes Antlaşması ve İşgaller
I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Osmanlı Devleti'nin imzaladığı Mondros Ateşkes Antlaşması, ülkenin fiilen sona erdiğini gösteren ağır maddeler içeriyordu.
- Antlaşmanın Maddeleri: Osmanlı ordusu terhis edilecek, donanması İtilaf Devletleri'ne bırakılacak, boğazlar açık olacak ve İtilaf Devletleri'nin denetimine geçecek, önemli stratejik noktalar İtilaf Devletleri tarafından işgal edilebilecek (7. madde), Doğu Anadolu'da karışıklık çıkarsa İtilaf Devletleri bu bölgeleri işgal edebilecek (24. madde).
- Antlaşmanın Sonuçları: Osmanlı Devleti savunmasız bırakıldı, ülke toprakları işgallere açık hale geldi. Özellikle 7. ve 24. maddeler, İtilaf Devletleri'ne istedikleri yeri işgal etme yetkisi veriyordu.
- İşgallere Karşı Tepkiler: Halk, işgallere karşı bölgesel direniş örgütleri (Kuvâ-yi Milliye) kurmaya başladı.
⚠️ Dikkat: Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 7. maddesi, Anadolu'daki işgallerin hukuki dayanağını oluştururken, 24. maddesi ise Doğu Anadolu'da bir Ermeni devleti kurma amacını taşıyordu.
📌 Milli Mücadele Dönemi Cemiyetler ve Kuvâ-yi Milliye
Mondros sonrası başlayan işgallere karşı halkın tepkileri farklı şekillerde örgütlendi. Bazıları işgalleri kabullenirken, bazıları mücadele yolunu seçti.
- Zararlı Cemiyetler:
- Azınlık Cemiyetleri: Mavri Mira, Pontus Rum, Hınçak ve Taşnak. Amaçları, Osmanlı topraklarında kendi devletlerini kurmaktı.
- Milli Varlığa Düşman Cemiyetler: İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Wilson Prensipleri Cemiyeti, Teali İslam Cemiyeti. Kurtuluşu manda ve himayede ya da halifeliğe bağlılıkta arıyorlardı.
- Yararlı Cemiyetler (Milli Cemiyetler): Kilikyalılar Cemiyeti, Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti. Amaçları, kendi bölgelerini işgalden kurtarmak ve Türk varlığını savunmaktı. Bölgesel nitelikliydiler.
- Kuvâ-yi Milliye: İşgallere karşı halkın kendiliğinden oluşturduğu silahlı direniş birlikleridir. İşgalleri yavaşlatmış, halkın direniş ruhunu canlı tutmuş, TBMM düzenli ordusunun kurulmasına zaman kazandırmıştır. Ancak bölgesel olmaları, düzensiz olmaları ve ihtiyaçlarını halktan karşılamaları gibi dezavantajları vardı.
📌 Milli Mücadele'nin Hazırlık Dönemi
Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a çıkışıyla başlayan bu dönem, Milli Mücadele'nin planlandığı ve örgütlendiği aşamadır.
- Samsun'a Çıkış (19 Mayıs 1919): Mustafa Kemal, 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun'a çıkarak Milli Mücadele'yi başlatmıştır.
- Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919): İşgallerin protesto edilmesini, mitingler düzenlenmesini ve silahlı direnişin başlatılmasını istemiştir. Milli bilinci uyandırmayı hedeflemiştir.
- Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919): "Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." maddesiyle Milli Mücadele'nin gerekçesi, amacı ve yöntemi belirlenmiştir. Ulusal egemenliğe dayalı yeni bir devletin ilk sinyali verilmiştir. Temsil Heyeti'nin kurulması fikri ortaya atılmıştır.
- Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919): Doğu Anadolu'daki cemiyetlerin birleştiği bölgesel bir kongredir. "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz." kararı alınmıştır. Manda ve himaye ilk kez reddedilmiştir. Temsil Heyeti kurulmuş ve başına Mustafa Kemal getirilmiştir.
- Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919): Tüm yurdun katılımıyla toplanan ulusal bir kongredir. Tüm yararlı cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirilmiştir. Manda ve himaye kesin olarak reddedilmiştir. İrade-i Milliye gazetesi çıkarılmıştır.
- Amasya Görüşmeleri (20-22 Ekim 1919): İstanbul Hükümeti (Salih Paşa) ile Temsil Heyeti (Mustafa Kemal) arasında yapılmıştır. İstanbul Hükümeti, Temsil Heyeti'nin varlığını resmen tanımıştır. Mebusan Meclisi'nin açılması kararı alınmıştır.
- Misak-ı Milli (Milli Ant): Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nde kabul edilen, Türk vatanının sınırlarını çizen ve bağımsızlık ilkelerini belirleyen kararlardır. Kapitülasyonlar, boğazlar, azınlık hakları gibi konulara değinilmiştir.
💡 İpucu: Amasya Genelgesi, Milli Mücadele'nin yol haritasını çizerken, Erzurum ve Sivas Kongreleri bu yol haritasının uygulanması için önemli kararların alındığı platformlardır.
📌 TBMM'nin Açılması ve İlk Faaliyetleri
Milli Mücadele'nin siyasi ve hukuki merkezi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılması, ulusal egemenlik yolunda atılan en büyük adımdır.
- TBMM'nin Açılması (23 Nisan 1920): İstanbul'un işgal edilip Mebusan Meclisi'nin dağıtılması üzerine Ankara'da olağanüstü yetkilerle donatılmış bir meclis açılmıştır.
- İlk Kararları ve Özellikleri:
- Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
- Meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir (Meclis başkanı aynı zamanda hükümetin de başkanıdır).
- Yasama, yürütme ve yargı yetkileri Meclis'te toplanmıştır (güçler birliği ilkesi). Bu durum, hızlı karar alıp uygulamak içindir.
- Mustafa Kemal Meclis Başkanı seçilmiştir.
- TBMM'ye Karşı Çıkan İsyanlar: İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri'nin kışkırttığı isyanlar (Anzavur, Kuvâ-yi İnzibatiye, Düzce, Bolu, Yozgat isyanları) ile Kuvâ-yi Milliye liderlerinin isyanları (Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe).
- İsyanları Bastırma Yöntemleri: Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı, İstiklal Mahkemeleri kuruldu, düzenli ordu oluşturuldu, irşat heyetleri gönderildi.
⚠️ Dikkat: TBMM'nin güçler birliği ilkesini benimsemesi, olağanüstü koşullarda hızlı ve etkili kararlar alıp uygulayabilmek içindir. Normal şartlarda demokratik bir ülkede güçler ayrılığı esastır.
📌 Kurtuluş Savaşı Cepheleri (İlk Dönem)
TBMM'nin açılmasıyla başlayan askeri mücadele, farklı cephelerde yürütülmüştür.
- Doğu Cephesi: Ermenilere karşı Kâzım Karabekir komutasındaki düzenli ordu (Osmanlı'dan kalan 15. Kolordu) mücadele etmiştir. Gümrü Antlaşması ile Ermeni sorunu çözülmüş, TBMM'nin uluslararası alandaki ilk siyasi başarısı olmuştur.
- Güney Cephesi: Fransız ve Ermeni işgaline karşı Kuvâ-yi Milliye birlikleri savaşmıştır. Maraş (Sütçü İmam), Antep (Şahin Bey), Urfa (Ali Saip Bey) gibi şehirler kahramanca direnmiştir. Fransızlar, Ankara Antlaşması ile çekilmiştir.
- Batı Cephesi (Giriş): Yunan işgaline karşı kurulmuştur. İlk başta Kuvâ-yi Milliye birlikleri varken, daha sonra düzenli orduya geçilmiştir. Bu cephede I. İnönü Savaşı gibi önemli muharebeler yaşanmıştır.
💡 İpucu: Doğu ve Güney Cepheleri'nde başarılar elde edilmesi, TBMM'nin ulusal ve uluslararası alandaki gücünü artırmış, Batı Cephesi'ndeki mücadeleye moral sağlamıştır.
