🎓 9. sınıf tarih 1. dönem 2. yazılı 4. senaryo Test 2 - Ders Notu
Bu ders notu, 9. sınıf tarih dersinin 1. dönem 2. yazılısında sıkça karşılaşılan İlk Türk Devletleri, İslam Medeniyetinin Doğuşu ve İlk Türk-İslam Devletleri konularını kapsar. Sınava hazırlanırken bu temel bilgileri gözden geçirmek sana yardımcı olacaktır.
📌 İslamiyet Öncesi Türk Tarihi: İlk Türk Devletleri
Türklerin anavatanı Orta Asya'dır. Burada konar-göçer bir yaşam sürdüren Türkler, zamanla büyük devletler kurmuşlardır. Bu dönemde kurulan önemli devletler ve genel özellikleri şunlardır:
- Asya Hun Devleti (MÖ 220 - MS 216): Bilinen ilk Türk devleti. En parlak dönemini Mete Han zamanında yaşamıştır. Mete Han, onlu sistemi kurarak Türk ordusunu modernleştirmiştir. Çin'i vergiye bağlamış ancak Çin topraklarına yerleşmeyerek asimile olmayı engellemiştir.
- Köktürk (Göktürk) Devleti (552-745): Türk adıyla kurulan ilk devlettir. Orhun Yazıtları, Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı eserleridir. Kutluk Kağan tarafından kurulmuş, Bumin Kağan ve Mukan Kağan önemli hükümdarlarıdır.
- Uygur Devleti (745-840): Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Maniheizm dinini benimsemişler, bu durum savaşçı özelliklerini zayıflatmıştır. Mimari ve sanat alanında önemli eserler bırakmışlardır (freskler, duvar resimleri). Matbaayı kullanan ilk Türk devletidir.
- Genel Özellikler:
- Devlet Yönetimi: Kut anlayışı (devleti yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılması) ve ikili teşkilat (devletin doğu-batı olarak yönetilmesi) yaygındır.
- Ordu: Ordu-millet anlayışı (her Türk asker doğar) ve onlu sistem önemlidir.
- Hukuk: Yazısız hukuk kuralları olan "Töre" geçerlidir.
- Ekonomi: Hayvancılık, tarım (Uygurlar), ticaret (İpek Yolu) önemli geçim kaynaklarıdır.
- Din ve İnanç: Gök Tanrı inancı yaygındır. Şamanizm ve atalar kültü de görülür.
💡 İpucu: Türklerin konar-göçer yaşam tarzı, onların bağımsızlıklarına düşkün olmalarını ve savaşçı özelliklerini korumalarını sağlamıştır.
📌 İslam Medeniyetinin Doğuşu
İslamiyet'in doğuşu, dünya tarihinde büyük bir dönüm noktasıdır. Hz. Muhammed döneminden başlayarak İslam devletleri hızla yayılmış ve büyük bir medeniyet kurmuşlardır.
- Hz. Muhammed Dönemi (571-632):
- İslamiyet, 610 yılında Mekke'de Hz. Muhammed'e gelen ilk vahiyle başlamıştır.
- 622 yılında Mekke'den Medine'ye hicret (göç) gerçekleşmiş, bu olay İslam takviminin başlangıcı kabul edilmiştir.
- Medine Sözleşmesi ile ilk İslam devleti kurulmuş ve vatandaşlık hakları belirlenmiştir.
- Bedir, Uhud, Hendek savaşları Mekkelilerle yapılmış, 630 yılında Mekke fethedilmiştir.
- Dört Halife Dönemi (632-661):
- Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali dönemleridir. Halifeler seçimle belirlenmiştir.
- Hz. Ebubekir döneminde Kuran-ı Kerim kitap haline getirilmiş, dinden dönenler ve zekat vermeyenlerle mücadele edilmiştir.
- Hz. Ömer döneminde fetihler hızlanmış, ilk düzenli ordu ve divan teşkilatı kurulmuştur. Topraklar eyaletlere ayrılmış, adli teşkilat oluşturulmuştur.
- Hz. Osman döneminde Kuran-ı Kerim çoğaltılarak İslam dünyasına gönderilmiştir. İlk deniz savaşları yapılmıştır.
- Hz. Ali döneminde iç karışıklıklar (Cemel Vakası, Sıffin Savaşı) yaşanmış, İslam dünyasında ilk ayrılıklar başlamıştır.
- Emeviler (661-750):
- Muaviye tarafından kurulmuş, başkent Şam'dır. Halifelik babadan oğula geçen saltanata dönüşmüştür.
- Arap milliyetçiliği politikası (Mevali politikası) izlemişlerdir. Bu durum Arap olmayan Müslümanların devlete küsmesine neden olmuştur.
- İspanya'nın fethi (Endülüs Emevi Devleti'nin temelleri atılmıştır) ve Kuzey Afrika'nın tamamlanması bu döneme aittir.
- Abbasiler (750-1258):
- Emevilerin Mevali politikasından rahatsız olanların desteğiyle kurulmuşlardır. Başkent Bağdat'tır.
- Arap milliyetçiliği yerine ümmetçi (tüm Müslümanları kapsayan) bir politika izlemişlerdir.
- Bilim, sanat ve kültür alanında altın çağlarını yaşamışlardır. Beyt'ül Hikme (Bilgelik Evi) önemli bir bilim merkezidir.
- Türk komutanlara orduda ve yönetimde önemli görevler vermişlerdir (örneğin Samarra şehri Türkler için kurulmuştur).
⚠️ Dikkat: Emevilerin Arap milliyetçiliği politikası, Türklerin ve diğer Müslüman milletlerin İslamiyet'e geçişini yavaşlatırken, Abbasilerin ümmetçi politikası hızlandırmıştır.
📌 Türklerin İslamiyet'i Kabulü ve İlk Türk-İslam Devletleri
Türkler, 8. yüzyıldan itibaren kitleler halinde İslamiyet'i kabul etmeye başlamışlardır. Bu süreçte ve sonrasında kurulan önemli Türk-İslam devletleri şunlardır:
- Talas Savaşı (751): Abbasiler ile Çinliler arasında yapılan bu savaşta, Türkler Abbasileri desteklemiş ve Çinlilerin Orta Asya'ya ilerlemesini durdurmuştur. Bu savaş, Türklerin İslamiyet'i yakından tanımasında ve kitleler halinde İslam'a geçişinde önemli bir dönüm noktası olmuştur.
- Karahanlılar (840-1212):
- Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir. Satuk Buğra Han döneminde İslamiyet resmi din olmuştur.
- Türk kültürünü ve dilini korumuşlardır (Uygur alfabesini kullanmışlardır).
- Burslu eğitim sistemini başlatmışlar, Ribat adı verilen kervansaraylar inşa etmişlerdir.
- İlk Türk-İslam edebi eserleri (Kutadgu Bilig, Divan-ı Lügat-it Türk) bu dönemde yazılmıştır.
- Gazneliler (963-1187):
- Afganistan'da kurulmuşlardır. En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut'tur.
- Gazneli Mahmut, Hindistan'a 17 sefer düzenleyerek İslamiyet'i Hindistan'a yaymıştır. "Sultan" unvanını kullanan ilk hükümdardır.
- Çok uluslu bir yapıya sahip olmaları yıkılmalarında etkili olmuştur.
- Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157):
- Oğuz Türkleri tarafından Horasan'da kurulmuştur. Tuğrul Bey ve Çağrı Bey devletin kurucularıdır.
- Dandanakan Savaşı (1040): Gaznelileri yenerek bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.
- Malazgirt Savaşı (1071): Alparslan komutasındaki Selçuklu ordusu, Bizans'ı yenerek Anadolu'nun kapılarını Türklere açmıştır. Bu savaş, Anadolu'nun Türkleşme ve İslamlaşma sürecini hızlandırmıştır.
- Nizamiye Medreseleri'ni kurarak bilim ve eğitime önem vermişlerdir (Vezir Nizamülmülk).
- Abbasi Halifeliğini Şii Büveyhoğulları baskısından kurtararak İslam dünyasının siyasi liderliğini üstlenmişlerdir.
💡 İpucu: Türklerin İslamiyet'i kabul etmesinde, Gök Tanrı inancıyla İslamiyet'in bazı benzerlikleri (tek tanrı inancı, ahiret inancı) ve cihat anlayışının Türklerin savaşçı ruhuna uygun olması etkili olmuştur.
📝 Unutmayın, düzenli tekrar ve bol soru çözmek başarının anahtarıdır. Başarılar dilerim!
