🎓 10. sınıf coğrafya 1. dönem 2. yazılı 8. senaryo Test 1 - Ders Notu
Sevgili öğrenciler, bu test genellikle iklim bilgisi ve yerleşme coğrafyası konularını kapsar. Sınavda başarılı olmak için bu temel kavramları iyi anlamanız çok önemli!
📌 İklim Elemanları ve Etkileri
İklimi oluşturan temel unsurlara iklim elemanları denir. Bunları ve nasıl çalıştıklarını bilmek, iklim olaylarını anlamanın anahtarıdır.
- Sıcaklık: Bir yerin ısınma derecesidir. Güneş ışınlarının geliş açısı (enlem), yükselti, nem, denizellik-karasallık gibi faktörler sıcaklığı etkiler.
- Basınç: Havanın yeryüzüne uyguladığı kuvvettir. Yüksek basınç (genellikle soğuk ve kuru hava) ve alçak basınç (genellikle sıcak ve nemli hava) olarak ikiye ayrılır.
- Rüzgarlar: Yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru yatay yönde hareket eden hava akımlarıdır. Hızları ve yönleri basınç farkına ve Dünya'nın dönüşüne göre değişir.
- Nem ve Yağış: Havadaki su buharına nem denir. Nem, sıcaklık düştüğünde yoğuşarak yağmur, kar, dolu, çiğ, kırağı gibi yağış türlerini oluşturur.
💡 İpucu: İklim elemanları birbirini etkiler. Örneğin, sıcaklık arttıkça nem buharlaşır, bu da basıncı düşürebilir ve rüzgarları tetikleyebilir.
📌 İklim Tipleri
Dünya üzerinde ve Türkiye'de farklı iklim tipleri görülür. Her iklim tipinin kendine özgü sıcaklık, yağış ve bitki örtüsü özellikleri vardır.
- Büyük İklim Tipleri: Ekvatoral, Çöl, Muson, Akdeniz, Okyanusal, Karasal (Step, Sert Karasal), Tundra, Kutup iklimleri gibi ana gruplara ayrılır.
- Türkiye'deki İklim Tipleri:
- Akdeniz İklimi: Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır (Maki bitki örtüsü).
- Karadeniz İklimi: Her mevsim yağışlı, yazları serin, kışları ılıktır (Geniş yapraklı ormanlar).
- Karasal İklim: Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. İç Anadolu'da step (bozkır), Doğu Anadolu'da sert karasal iklim görülür.
⚠️ Dikkat: İklim tipleri sadece sıcaklık ve yağışla değil, doğal bitki örtüsüyle de yakından ilişkilidir.
📌 Yerleşme Coğrafyası
İnsanların yaşamlarını sürdürmek için kurdukları mesken ve çevresine yerleşme denir. Yerleşmelerin dağılışı ve özellikleri coğrafi faktörlere bağlıdır.
- Yerleşmeyi Etkileyen Doğal Faktörler:
- İklim: Ilıman iklimler ve yeterli yağış alan yerler tercih edilir.
- Su Kaynakları: İçme, tarım ve sanayi için suyun varlığı önemlidir.
- Yer Şekilleri: Düzlükler ve verimli ovalar yerleşmeye daha elverişlidir.
- Toprak Verimliliği: Tarıma uygun verimli topraklar yerleşmeyi çeker.
- Yerleşmeyi Etkileyen Beşeri Faktörler:
- Ekonomik Faaliyetler: Tarım, sanayi, ticaret, turizm gibi iş imkanları yerleşmeyi artırır.
- Ulaşım: Ulaşım ağlarının gelişmişliği yerleşmeyi destekler.
- Sosyal ve Kültürel Faktörler: Güvenlik, eğitim, sağlık hizmetleri yerleşme tercihlerini etkiler.
- Yerleşme Tipleri:
- Kırsal Yerleşmeler: Nüfusu az, ekonomik faaliyetleri genellikle tarım ve hayvancılığa dayalı yerleşimlerdir (köy, mezra, yayla).
- Kentsel Yerleşmeler: Nüfusu fazla, ekonomik faaliyetleri sanayi, ticaret ve hizmetlere dayalı yerleşimlerdir (ilçe, il, metropol).
📝 Unutma: Türkiye'de yerleşmelerin büyük çoğunluğu tarım alanlarına, su kaynaklarına ve ulaşım yollarına yakın yerlerde yoğunlaşmıştır.
