🎓 9. sınıf tarih 1. dönem 2. yazılı 4. senaryo Test 3 - Ders Notu
Sevgili öğrenciler, bu ders notu, 9. sınıf tarih dersinin 1. dönem 2. yazılı sınavında karşılaşabileceğiniz ana konuları basitleştirilmiş bir şekilde özetlemektedir. Özellikle ilk çağ uygarlıkları ve onların medeniyetlere katkıları üzerinde durulacaktır.
📌 Uygarlıkların Doğuşu ve İlk Medeniyetler
İnsanlık tarihinin ilk büyük adımları, yerleşik hayata geçiş ve tarımın başlamasıyla atıldı. Bu dönemde nehir kenarlarında kurulan ilk şehirler, medeniyetlerin beşiği oldu.
- Neolitik Dönem (Yeni Taş Çağı): İnsanlar avcılık ve toplayıcılıktan tarıma geçti, köyler kuruldu.
- Kalkolitik Dönem (Bakır Çağı): Madenlerin (özellikle bakır) işlenmeye başlandığı dönem.
- Tunç Çağı: Bakır ve kalayın karışımı olan tunçtan aletler yapıldı, ilk şehir devletleri ve krallıklar ortaya çıktı.
- Demir Çağı: Demirin işlenmesiyle daha dayanıklı aletler yapıldı, ticaret ve savaşlar arttı.
💡 İpucu: Uygarlıkların nehir kenarlarında kurulmasının temel nedeni, tarım için suya olan ihtiyaç ve verimli topraklardır.
📌 Mezopotamya Uygarlıkları
Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan "iki nehir arası" anlamına gelen Mezopotamya, birçok önemli uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bu bölge, yazının icadı gibi insanlık tarihini değiştiren gelişmelere sahne olmuştur.
- Sümerler: Yazıyı (Çivi Yazısı) icat ettiler. Ziggurat adı verilen çok katlı tapınaklar inşa ettiler (rasathane, depo, tapınak). Ay yılı esaslı takvimi ve ilk yazılı kanunları (Urkagina Kanunları) oluşturdular.
- Babilliler: Hammurabi Kanunları (kısas esasına dayalı) ile ünlüdürler. Babil Kulesi ve Asma Bahçeleri gibi mimari eserler bıraktılar.
- Asurlular: Ticaret kolonileri kurdular ve Anadolu'ya yazıyı getirdiler (Kültepe Yazılı Tabletleri). İlk kütüphaneyi (Ninova) kurdular.
⚠️ Dikkat: Mezopotamya'da güçlü ve kalıcı devletler kurulamamasının nedenlerinden biri, coğrafi yapının açık olması ve sık sık istilalara uğramasıdır.
📌 Mısır Uygarlığı
Afrika'nın kuzeydoğusunda, Nil Nehri çevresinde gelişen Mısır Uygarlığı, kendine özgü kültürü ve kapalı coğrafyası sayesinde uzun ömürlü ve özgün bir medeniyet olmuştur.
- Coğrafya: Nil Nehri'nin taşkınları sayesinde verimli topraklara sahipti. Çöl ve denizlerle çevrili olması dış etkilere kapalı kalmasını sağladı.
- Yönetim: Firavunlar hem tanrı hem de kral kabul edilirdi (teokratik monarşi).
- Din ve Ahiret İnancı: Ölümden sonraki yaşama inanç güçlüydü. Bu nedenle mumyalama tekniğini geliştirdiler ve piramitler inşa ettiler.
- Bilim ve Sanat: Nil'in taşkınlarını hesaplamak için Güneş yılı esaslı takvimi geliştirdiler. Geometri ve matematik alanında ilerlediler (piramitler). Hiyeroglif adı verilen resim yazısını kullandılar.
💡 İpucu: Mısır uygarlığının diğer medeniyetlerden farklı olarak daha az etkileşime girmesi, kendine özgü bir kültür ve sanat anlayışı geliştirmesini sağlamıştır.
📌 Anadolu Uygarlıkları
Anadolu, coğrafi konumu ve verimli toprakları sayesinde tarihin her döneminde önemli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. "Medeniyetler Beşiği" olarak da bilinir.
- Hititler (Etiler): Anadolu'da ilk büyük devleti kurdular. Başkentleri Hattuşaş'tı. Pankuş adı verilen soylular meclisi vardı. Mısırlılarla Kadeş Antlaşması'nı (tarihin ilk yazılı antlaşması) imzaladılar. Anal adı verilen yıllıklar tuttular (objektif tarih yazıcılığına örnek).
- Frigler: Başkentleri Gordion'du. Tarım ve hayvancılıkta ileriydiler. Tapates adı verilen halı ve kilimleriyle ünlüdürler. Fibula (çengelli iğne) ve mobilya sanatında ustalaştılar. Tarımı koruyan sert kanunları vardı (öküz kesenin veya saban kıranın cezası ölümdü).
- Lidyalılar: Başkentleri Sard'dı. Ticaretle zenginleştiler ve Kral Yolu'nu inşa ettiler. Tarihte ilk kez parayı (sikke) kullandılar. Bu durum, takas ekonomisinin yerini paraya dayalı ticarete bırakmasına neden oldu.
- Urartular: Başkentleri Tuşpa (Van) idi. Madencilikte ve kale yapımında ustaydılar. Su kanalları ve barajlar inşa ettiler.
⚠️ Dikkat: Paranın icadı, Lidyalıların ticaret faaliyetlerini kolaylaştırmış ve ekonomiye büyük bir ivme kazandırmıştır.
📌 Ege ve Yunan Uygarlıkları
Ege Denizi çevresindeki adalar ve Yunanistan anakarasında gelişen bu uygarlıklar, demokrasi, felsefe ve sanat alanında Batı medeniyetinin temellerini atmışlardır.
- Girit (Minoan) Uygarlığı: Deniz ticaretiyle zenginleştiler. Knossos Sarayı en bilinen eserleridir. Barışçıl bir uygarlıktı.
- Miken (Akalar) Uygarlığı: Savaşçı bir topluluktu. Truva Savaşları ile bilinirler.
- Yunan Şehir Devletleri (Polisler): Atina, Sparta, Korint gibi bağımsız şehir devletleri kurdular.
- Demokrasi: Atina'da ilk kez doğrudan demokrasi denemeleri yapıldı. Halk meclisleri önemliydi.
- Bilim ve Felsefe: Tales, Pisagor, Hipokrat gibi düşünürler ve bilim insanları yetişti. Felsefe, tarih (Herodot, Thukydides) ve tiyatro gelişti.
- Olimpiyat Oyunları: Tanrılar adına düzenlenen ve şehir devletleri arasındaki barışı sağlayan spor etkinlikleriydi.
💡 İpucu: Yunan uygarlığının parçalı coğrafyası, bağımsız şehir devletlerinin (polis) ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
📌 Roma Uygarlığı
İtalya Yarımadası'nda kurulan Roma, zamanla Akdeniz'in en büyük imparatorluğu haline gelmiş ve Batı medeniyetini derinden etkilemiştir. Hukuk, mimari ve mühendislik alanındaki başarılarıyla tanınır.
- Kuruluş ve Dönemler: Krallık, Cumhuriyet ve İmparatorluk dönemleri yaşadı.
- Hukuk: On İki Levha Kanunları, günümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturur. Roma hukuku, özel mülkiyet ve vatandaşlık hakları gibi kavramları geliştirmiştir.
- Yönetim: Cumhuriyet döneminde Senato önemli bir rol oynadı. İmparatorluk döneminde geniş bir coğrafyayı tek merkezden yönettiler.
- Mimari ve Mühendislik: Kolezyum, Pantheon, su kemerleri, yollar ve köprüler gibi büyük yapılar inşa ettiler. Beton kullanımında ustalaştılar.
- Sosyal Yapı: Patrici (soylular), Pleb (halk) ve Köleler olmak üzere sınıflara ayrılmıştı.
- Latince: Roma'nın resmi dili olan Latince, günümüz birçok Avrupa dilinin temelini oluşturur.
⚠️ Dikkat: Roma İmparatorluğu'nun geniş bir coğrafyaya yayılması, farklı kültürleri bir araya getirmiş ancak bu durum zamanla yönetimi zorlaştırarak imparatorluğun ikiye ayrılmasına zemin hazırlamıştır.
