🎓 9. sınıf tarih 1. dönem 2. yazılı 4. senaryo Test 4 - Ders Notu
Merhaba sevgili öğrenciler! Bu ders notu, 9. sınıf tarih dersi 1. dönem 2. yazılı sınavınızda karşınıza çıkabilecek temel konuları sade ve anlaşılır bir dille özetlemek amacıyla hazırlandı. Bu konuları iyi anladığınızda sınavda başarılı olacağınıza eminiz!
📌 Tarih Bilimine Giriş ve İlk Çağ Medeniyetleri
Tarih, geçmişteki insan faaliyetlerini yer ve zaman belirterek, neden-sonuç ilişkisi içinde inceleyen bir bilim dalıdır. İlk Çağ medeniyetleri ise insanlık tarihinin önemli dönüm noktalarını oluşturur.
- Tarihin Tanımı ve Konusu: Tarih, insan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, etkileşimlerini, değişimlerini ve gelişimlerini inceler. Konusu insandır ve insanın her türlü faaliyetidir.
- Tarih Biliminin Yöntemi: Kaynak arama, tasnif (sınıflandırma), tahlil (analiz), tenkit (eleştiri) ve terkip (sentez) aşamalarından oluşur.
- Tarihe Yardımcı Bilimler: Coğrafya, Arkeoloji, Kronoloji, Paleografya (eski yazı), Nümizmatik (eski para), Epigrafya (kitabe), Filoloji (dil bilimi) gibi birçok bilim dalından yardım alır.
- Takvimler: İnsanlar zamanı düzenlemek için güneş ve ay hareketlerine dayalı takvimler geliştirmişlerdir (Mısırlılar Güneş, Sümerler Ay yılı). Türklerin kullandığı takvimler (12 Hayvanlı Türk Takvimi, Hicri, Celali, Rumi, Miladi) önemlidir.
💡 İpucu: Tarihi olayları incelerken olayın geçtiği dönemin şartlarını göz önünde bulundurmak (empatik yaklaşım) çok önemlidir. Günümüz değer yargılarıyla geçmişi değerlendirmek yanıltıcı olabilir.
📌 Mezopotamya Medeniyetleri
Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan verimli topraklara Mezopotamya denir. Bu bölge, tarihin ilk büyük medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır.
- Sümerler: Tarihin ilk şehir devletlerini (Ur, Uruk, Lagaş) kurdular. Yazıyı (çivi yazısı) icat ederek tarih çağlarını başlattılar. Ziggurat adı verilen çok katlı tapınaklar inşa ettiler (rasathane, depo, okul). Ay yılı esaslı takvimi ve tekerleği buldular.
- Babiller: En önemli hükümdarları Hammurabi'dir. "Hammurabi Kanunları" adı verilen kısasa kısas ilkesine dayalı sert kanunlar hazırladılar. Babil Kulesi ve Asma Bahçeleri önemli eserleridir.
- Asurlar: Ticaret kolonileri kurdular ve Anadolu'ya yazıyı getirdiler (Kültepe Yazılı Tabletleri). İlk kütüphaneyi kurdular (Ninova).
⚠️ Dikkat: Mezopotamya'nın açık coğrafi yapısı nedeniyle sık sık istilalara uğramış ve kalıcı mimari eser bırakmaları zorlaşmıştır. Bu yüzden eserleri genellikle topraktan yapılmıştır.
📌 Mısır Medeniyeti
Nil Nehri sayesinde çöl ortasında gelişen özgün bir medeniyettir.
- Coğrafi Yapı: Etrafı çöllerle çevrili olduğu için dış etkileşime kapalı kalmış, bu da kendine özgü bir kültür geliştirmesine olanak sağlamıştır.
- Yönetim: Firavunlar hem tanrı kral hem de mutlak yöneticiydi. Ölümden sonra yaşama inandıkları için ölülerini mumyalamışlar ve piramitler inşa etmişlerdir.
- Bilim ve Sanat: Mumyacılık sayesinde tıp ve eczacılık gelişti. Nil Nehri'nin taşma zamanlarını hesaplamak için astronomi ve matematik (geometri) gelişti. Hiyeroglif (resim yazısı) kullandılar. Güneş yılı esaslı takvimi geliştirdiler.
💡 İpucu: Mısır medeniyetinin özgünlüğü, coğrafi izolasyonundan kaynaklanır. Bu durum, diğer medeniyetlerle etkileşimlerini sınırlamıştır.
📌 Anadolu Medeniyetleri
Anadolu, verimli toprakları ve stratejik konumu nedeniyle birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır.
- Hititler (Etiler): Merkezi Hattuşaş (Boğazköy). İlk anayasayı (Kral Yolu) ve ilk yazılı antlaşmayı (Kadeş Antlaşması, Mısırlılarla) yaptılar. Pankuş adı verilen soylular meclisi vardı.
- Frigyalılar: Merkezi Gordion. Tarım ve hayvancılıkla uğraştılar. Tarımı koruyan sert kanunları vardı (öküz kesenin veya saban kıranın cezası ölüm). Tapates adı verilen halı ve kilimleri meşhurdur. Fibula adı verilen çengelli iğneler yaptılar.
- Lidyalılar: Merkezi Sard. Ticaretle uğraştılar ve parayı icat ettiler. Kral Yolu'nu geliştirdiler. Paranın icadı takas sistemine son vererek ticareti kolaylaştırdı.
- Urartular: Merkezi Tuşpa (Van). Madencilik ve kale yapımında ileri gittiler. Taş işçiliğinde ustaydılar.
⚠️ Dikkat: Lidyalıların parayı icat etmesi, sadece ekonomik değil, sosyal ve kültürel alanda da büyük değişimlere yol açmıştır.
📌 Türklerin İslamiyet'i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri
Türklerin İslamiyet'le tanışması ve bu dini kabul etmeleri, hem Türk hem de İslam tarihi açısından büyük önem taşır.
- Türklerin İslamiyet'i Kabulü: Talas Savaşı (751) Türklerin İslamiyet'i tanımasında önemli bir dönüm noktasıdır. Abbasi Devleti ile Çinliler arasında yapılan bu savaşta Türkler Abbasileri desteklemiş ve İslamiyet'in hoşgörülü yapısıyla tanışmışlardır. Türklerin İslamiyet'e geçişi zamanla ve gönüllü olmuştur.
- Karahanlılar (840-1212): Orta Asya'da kurulan ilk Türk-İslam devletidir. Satuk Buğra Han döneminde İslamiyet'i resmi din olarak kabul ettiler. Resmi dilleri Türkçe idi. Türk-İslam kültürünün ilk önemli eserlerini (Kutadgu Bilig, Divan-ı Lügat-it Türk) verdiler. Medreseler, kervansaraylar inşa ettiler.
- Gazneliler (963-1187): Afganistan'da kuruldu. En parlak dönemleri Gazneli Mahmut dönemidir. Hindistan'a seferler düzenleyerek İslamiyet'i yaydılar. Çok uluslu bir yapıya sahiptiler. Büyük Selçuklularla Dandanakan Savaşı'nı yaparak yıkılma sürecine girdiler.
- Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157): Tuğrul Bey tarafından kuruldu. Dandanakan Savaşı ile Gaznelileri yenerek bağımsız oldular. Malazgirt Savaşı (1071) ile Anadolu'nun kapıları Türklere açıldı. Melikşah dönemi devletin en parlak zamanıdır. Nizamiye Medreseleri'ni kurarak bilim ve eğitime önem verdiler. Batınilik hareketine karşı mücadele ettiler.
💡 İpucu: Türklerin İslamiyet'i kabul etmesinde İslam'ın cihan hakimiyeti anlayışı, tek tanrı inancı, ahlaki değerleri ve hoşgörülü yapısı etkili olmuştur. Türkler, İslamiyet'e yeni bir dinamizm kazandırmıştır.
📝 Unutma: Tarih bir bütündür. Konular arasındaki bağlantıları kurmaya çalışmak, öğrenmeyi kolaylaştıracaktır. Başarılar dileriz!
