🎓 Gövde nedir ve görevleri Test 1 - Ders Notu
Bu ders notu, Türkçede kelimelerin yapı taşları olan kök, ek ve özellikle "gövde" kavramlarını ve bunların kelime türetmedeki rolünü basitçe açıklar. Bu konuları anlayarak testteki soruları kolayca çözebilirsin!
📌 Kök Nedir?
Kök, bir kelimenin anlamlı olan en küçük parçasıdır. Kelimenin bütün anlamıyla bağlantılıdır ve ondan daha küçük anlamlı bir parçaya ayrılamaz.
- Kelimenin anlamlı en küçük birimidir.
- Kökler, isim kökü ve fiil kökü olmak üzere ikiye ayrılır.
- İsim Kökü: Varlıkların, kavramların adı olan köklerdir. Sonuna "-mek, -mak" mastar eki getirilemez.
- Örnekler: ev, taş, su, göz, kalem.
- Fiil Kökü: Bir eylemi, işi, oluşu bildiren köklerdir. Sonuna "-mek, -mak" mastar eki getirilebilir.
- Örnekler: gel-, git-, oku-, yaz-, gör-.
💡 İpucu: Bir kelimenin kökünü bulmak için, kelimenin eklerini çıkarıp geriye kalan kısmın kelimenin genel anlamıyla ilişkili olup olmadığına bakmalısın. Örneğin, "balıkçı" kelimesinin kökü "balık"tır, "bal" değildir çünkü "balıkçı" balıkla ilgilidir, balla değil.
📌 Ekler Nedir ve Kaça Ayrılır?
Ekler, köklere veya gövdelere gelerek kelimelerin anlamını, türünü değiştiren ya da cümledeki görevini belirten ses parçalarıdır. Ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olarak iki ana gruba ayrılır.
📝 Yapım Ekleri (Türetme Ekleri)
Yapım ekleri, eklendiği kök veya gövdenin anlamını veya türünü tamamen değiştirerek yeni bir kelime (gövde) türeten eklerdir. Bu ekler sayesinde dilimiz zenginleşir.
- Kelimenin anlamını veya türünü (isimden fiil, fiilden isim vb.) değiştirir.
- Yeni bir kelime türetir.
- Dört çeşidi vardır:
- İsimden İsim Yapan Ekler: "ev-li", "göz-lük", "su-suz"
- İsimden Fiil Yapan Ekler: "kan-a-mak", "göz-le-mek", "az-al-mak"
- Fiilden İsim Yapan Ekler: "oku-l", "yaz-ı", "gör-gü"
- Fiilden Fiil Yapan Ekler: "oku-t-mak", "sev-il-mek", "gül-üş-mek"
⚠️ Dikkat: Yapım ekleri, kelimenin kökünü tamamen farklı bir anlama taşıyabilir. Bu yüzden kelimenin kökü ile türemiş hali arasındaki anlam ilişkisine dikkat etmelisin.
📝 Çekim Ekleri
Çekim ekleri, eklendiği kelimenin anlamını veya türünü değiştirmez, sadece cümle içindeki görevini, zamanını, şahsını veya durumunu belirtir.
- Kelimenin anlamını veya türünü değiştirmez.
- Yeni bir kelime türetmez.
- İsim çekim ekleri (çoğul eki, durum ekleri, iyelik ekleri vb.) ve fiil çekim ekleri (zaman ekleri, kişi ekleri vb.) olarak ikiye ayrılır.
- Örnekler: "ev-ler", "kitab-ı", "gel-di-m"
💡 İpucu: Yapım ekleri kelimenin kimliğini değiştirirken, çekim ekleri kelimenin kıyafetini değiştirir gibi düşünebilirsin. Kimlik aynı kalır, sadece farklı durumlara göre şekil alır.
📌 Gövde Nedir ve Görevleri Nelerdir?
Gövde, bir köke en az bir yapım eki getirilerek oluşturulmuş yeni kelimedir. Yani, kökün yapım eki alarak anlamının veya türünün değişmiş halidir.
- Bir kelimenin köküne en az bir yapım eki gelmesiyle oluşur.
- Gövde, artık kök değildir, kökten türemiş yeni bir kelimedir.
- Gövdeye tekrar yapım eki gelirse, o da yeni bir gövde oluşturur (gövdeden türemiş gövde).
- Örnekler:
- "Göz" (kök) + "-lük" (yapım eki) = "gözlük" (gövde)
- "Sil-" (kök) + "-gi" (yapım eki) = "silgi" (gövde)
- "Ev" (kök) + "-li" (yapım eki) = "evli" (gövde)
- "Yaz-" (kök) + "-ıcı" (yapım eki) = "yazıcı" (gövde)
📝 Gövdenin Görevleri:
- Yeni Kelimeler Türetmek: Dilin kelime hazinesini genişletir. Örneğin, "bak-" fiil kökünden "-ış" yapım ekiyle "bakış" (isim gövdesi) türetilir.
- Farklı Anlamlar ve Türler Oluşturmak: Aynı kökten farklı gövdeler türeterek çeşitli anlamlar ve dil bilgisel türler (isim, fiil) elde edilmesini sağlar. Örneğin, "sor-" fiil kökünden "soru" (isim gövdesi) ve "sorgula-" (fiil gövdesi) türetilebilir.
- Anlamı Zenginleştirmek: Mevcut kelimelere yeni nüanslar veya özellikler katmak. Örneğin, "su" isim kökünden "susuz" (sıfat gövdesi) türetmek.
⚠️ Dikkat: Bir kelime sadece çekim eki almışsa, o kelime hala kök halindedir, gövde değildir. Gövde olabilmesi için mutlaka yapım eki alması gerekir. Örneğin, "evler" kelimesi köktür, "evli" kelimesi gövdedir.
Bu temel bilgileri pekiştirerek "Gövde nedir ve görevleri Test 1" sınavında başarılar dileriz!
