Soru: Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) arasındaki benzerlik ve farklılıkları maddeler halinde yazınız. Bu fermanların Osmanlı Devleti'nin dağılma sürecine etkileri neler olmuştur?
Çözüm:
- Benzerlikler: Her ikisi de padişah tarafından ilan edildi (Abdülmecid). Azınlıklara yeni haklar tanıdı. Avrupa devletlerinin desteğini almayı amaçladı. Merkezi otoriteyi güçlendirmeye yönelikti.
- Farklılıklar: Tanzimat Fermanı daha çok Müslüman halka yönelikken, Islahat Fermanı özellikle gayrimüslimlerin haklarını genişletti. Islahat Fermanı, Kırım Savaşı sonrasında Paris Antlaşması'na eklenerek uluslararası garanti altına alındı, Tanzimat ise iç bir belgeydi. Islahat Fermanı'nda azınlıklara devlet memuru olma, askere alma gibi daha somut haklar verildi.
- Etkileri: Kısa vadede Avrupa desteği sağlandı ve devletin ömrü uzatıldı. Ancak uzun vadede, azınlık haklarının genişlemesi milliyetçi ayaklanmaları engelleyemedi. Bazı Müslüman kesimlerde tepkiye neden olarak toplumsal ayrışmayı artırdı. Dağılma sürecini durduramadı, hatta bazı tarihçilere göre merkezi yapıyı daha da zayıflattı.
