Soru: Eşarilik mezhebinin "akıl-nakil" (akıl ve dini metinler) ilişkisine yaklaşımını bir örnekle açıklayın. Özellikle, akıl ile nakil çelişirse nasıl davranılır?
Çözüm:
- Eşarilik, akıl ve nakili uyumlu görür ve ikisini birlikte kullanır. Akıl, dini anlamada önemli bir araçtır, ancak nakil (Kur'an ve sünnet) asıl kaynaktır.
- Akıl ile nakil çeliştiğinde, Eşarilik şu sırayı izler:
- Önce, naklin (dini metinlerin) açık anlamı korunmaya çalışılır.
- Eğer akıl ile açık anlam çelişiyorsa, nakil tevil edilir (yorumlanır), ancak bu tevil keyfi değil, dilsel ve mantıksal kurallara dayanır.
- Tevil, nakli tamamen reddetmek değil, onu akla uygun şekilde anlamaktır.
- Örnek: Kur'an'da "Allah'ın arşı istiva etmesi" ifadesi. Akıl, Allah'ın bir mekânda oturmasını kabul etmez (çünkü Allah mekândan münezzehtir).
- Eşarilik, bu ifadeyi harfi anlamıyla (Allah'ın bir tahta oturması gibi) almaz.
- Bunun yerine, tevil eder: "İstiva", Allah'ın hükümranlık ve kontrolü anlamına gelir; yani Allah, evreni yönetir ve hâkimiyeti altında tutar.
- Böylece, nakil korunurken akla aykırı bir anlamdan kaçınılmış olur.
- Bu yaklaşım, Eşariliği hem akılcı hem de gelenekselci eğilimlerden ayıran temel özelliktir.
