Soru:
Köpeği Pavlov'un deneyinde, zil sesi (nötr uyaran) et sunulmadan (koşulsuz uyaran) önce verilmiş ve bir süre sonra köpek sadece zil sesini duyduğunda salya salgılamaya (koşulsuz tepki → koşullu tepki) başlamıştır. Bu deneydeki mekanizma, edimsel koşullanma ile nasıl açıklanabilirdi? İki süreci karşılaştırarak açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu soru, iki koşullanma türünün temel farkını anlamamızı sağlar.
- ➡️ Pavlov'un Deneyi (Klasik Koşullanma): Burada önemli olan, davranıştan önce gelen uyaranlardır. Zil (nötr uyaran), et (koşulsuz uyaran) ile eşleştirilir. Salya tepkisi (koşulsuz/koşullu tepki) otomatik ve refleksif bir süreçtir. Köpek bu tepkiyi kontrol edemez.
- ➡️ Edimsel Koşullanma Senaryosu: Edimsel koşullanmada odak noktası, davranıştan sonra gelen sonuçlardır. Örneğin, köpek bir düğmeye basarak (gönüllü edim) et elde edebilseydi, bu bir edimsel koşullanma olurdu. Burada davranış (düğmeye basma), sonucu (eti) elde etmek için yapılan amaçlı ve gönüllü bir harekettir.
- ➡️ Karşılaştırma: Klasik koşullanmada organizma pasif bir konumdayken (uyaranlar tepkiyi oluşturur), edimsel koşullanmada organizma aktif bir konumdadır (davranışları sonuçları etkiler).
✅ Sonuç: Pavlov'un deneyi, bir uyaran-tepki bağlantısı kurduğu için klasik koşullanma iken; edimsel koşullanma, bir davranış-sonuç bağlantısı kurar. İkisi temel mekanizma olarak farklıdır.
