Soru:
Aşağıdaki tabloda iki farklı koşullanma deneyi tanımlanmıştır. Bu deneylerin hangisinin klasik, hangisinin edimsel koşullanma olduğunu belirleyiniz ve kararınızın gerekçesini her bir deney için ayrı ayrı yazınız.
- Deney A: Bir farenin, kafesinde rastgele bir şekilde bastığı bir maniveladan sonra yiyecek pelleti düştüğünü öğrenmesi. Bir süre sonra farenin manivelaya bilinçli ve sık bir şekilde basmaya başlaması.
- Deney B: Bir insana, her "ışık yandığında" hafif bir elektrik şoku verilmesi. Bir süre sonra, sadece ışık yandığında kişinin kalp atışlarının hızlanması ve terlemesi.
Çözüm:
💡 Temel farkı hatırlayalım: Klasik koşullanmada refleksif tepkiler, edimsel koşullanmada ise gönüllü edimler şekillenir.
- ➡️ Deney A'nın Analizi: Bu deneyde fare, kendi yaptığı "manivelaya basma" davranışının (edim) sonucunu (yiyecek pelleti) öğrenir. Davranış, onu izleyen olumlu bir sonuç (pozitif pekiştirme) tarafından güçlendirilmiştir. Fare, sonucu elde etmek için aktif bir rol oynar.
- ➡️ Deney B'nin Analizi: Bu deneyde ise organizma (insan), "ışık" (nötr uyaran) ve "elektrik şoku" (koşulsuz uyaran) arasında bir bağ kurar. Işık artık tek başına, şokun neden olduğu otomatik fizyolojik tepkileri (kalp atışının hızlanması, terleme - koşullu tepki) tetikler hale gelir. Kişi bu tepkileri kontrol edemez; tepkiler pasif ve refleksiftir.
✅ Sonuç: Deney A, davranış-sonuç ilişkisine dayandığı için edimsel koşullanmadır. Deney B ise uyaran-tepki ilişkisine dayandığı için klasik koşullanmadır.
