Soru:
Bir ebeveyn, çocuğunun odasını topladığı her seferde ona harçlık veriyor. Çocuk da bu sayede odasını toplama alışkanlığı kazanıyor. Aynı ebeveyn, çocuğuna "dişlerini fırçala" dediğinde, çocuğun hemen lavaboya koştuğunu fark ediyor. Bu iki durumu (oda toplama ve diş fırçalama) klasik ve edimsel koşullanma açısından analiz ediniz.
Çözüm:
💡 Bu örnekte iki farklı davranış türü ve onları şekillendiren farklı süreçler vardır.
- ➡️ Oda Toplama Davranışının Analizi: Burada çocuk, gönüllü olarak odasını toplama davranışını sergilemektedir. Bu davranış, harçlık gibi bir pekiştireç ile sonuçlanmıştır. Davranışın sıklığı, onu izleyen olumlu sonuç nedeniyle artmıştır.
- ➡️ Diş Fırçalama Davranışının Analizi: Burada ise "dişlerini fırçala" sözü, çocuk için bir uyarandır. Bu uyaran, muhtemelen daha önce defalarca diş fırçalama eylemi (koşulsuz uyaran/refleks değil ama otomatikleşmiş bir rutin) ile eşleştirilmiştir. Artık uyaran (söz) tek başına, otomatik bir davranış tepkisini (lavaboya koşma) tetiklemektedir.
- ➡️ Karar Verme: İlk durumda davranışın nedeni sonrasındaki ödül iken, ikinci durumda davranışın nedeni öncesindeki sözel uyarandır.
✅ Sonuç: Oda toplama, sonucu kontrol eden gönüllü bir davranış olduğu için edimsel koşullanmadır. Diş fırçalama ise bir uyaran tarafından tetiklenen otomatik bir tepki olduğu için klasik koşullanmaya daha yakındır.
