Soru: Duraklama Dönemi'nde uygulanan ıslahatların başarısız olmasının temel nedenleri nelerdir? Bu nedenleri açıklayarak, dönemin ıslahat anlayışının bir değerlendirmesini yapınız.
Çözüm: 17. yüzyıl ıslahatlarının başarısız olmasının temel nedenleri şunlardır:
- Islahatların kişilere bağlı olması: Çoğu ıslahat padişah (IV. Murat) veya sadrazamın (Köprülü Mehmet Paşa) kişisel çabalarıyla sınırlı kalmış, ölümlerinden veya görevden ayrılmalarından sonra sürdürülmemiştir. Kalıcı kurumsal yapılar oluşturulmamıştır.
- Sorunların kök nedenlerine inilmemesi: Islahatlar, bozulmanın derin sebeplerini (örneğin, tımar sisteminin çöküşüyle eyaletlerde merkezi otoritenin zayıflaması, kapıkulu ocaklarının yozlaşması, nüfus artışı ve enflasyon gibi ekonomik sorunlar) çözmek yerine, yüzeysel tedbirlerle geçiştirilmiştir.
- Gelenekselci yaklaşım: Islahatlar, sorunları çözmek için geçmişin 'altın çağ'ına dönmeyi hedeflemiş, değişen dünya koşullarına (Avrupa'daki askeri ve ekonomik gelişmeler) uyum sağlayacak yenilikler getirmemiştir.
- Yeniçeri ve ulema direnci: Islahatlar genellikle bu iki güçlü zümrenin çıkarlarına dokunmuş, onların sert muhalefetiyle karşılaşmıştır. Örneğin, yeniçeri sayısının azaltılması veya disiplin altına alınması girişimleri isyanlara yol açmıştır.
- Mali imkânsızlıklar: Sürekli savaşlar ve ekonomik sıkıntılar, ıslahatlar için gerekli mali kaynağı sağlamayı zorlaştırmıştır.
Değerlendirme: 17. yüzyıl ıslahat anlayışı, devletin içine düştüğü krizi fark eden ancak çözümü geçmişte arayan, köklü değişimden kaçınan, kısa vadeli ve kişisel çabalarla sınırlı bir anlayıştır. Bu nedenle, duraklama sürecini durduramamış, ancak 18. yüzyılda daha radikal batılılaşma çabaları için bir hazırlık dönemi olmuştur.
