Soru:
Coğrafya dersinde bir öğrenci, internetten 15. yüzyıla ait olduğu belirtilen bir "Piri Reis haritası" görseli bulur ve bir ödevde kullanmak ister. Öğretmeni, bu görselin gerçekten Piri Reis'in 1513 tarihli Dünya Haritası'na ait olup olmadığını anlaması için dış tenkit yapmasını ister. Öğrenci bu tenkiti yaparken nelere dikkat etmelidir?
Çözüm:
💡 Görsel kaynaklar da (haritalar, tablolar, fotoğraflar) dış tenkite tabi tutulur. Amaç, görselin orijinal eserle aynı olup olmadığını tespit etmektir.
- ➡️ Kaynak ve Çözünürlük Kontrolü: Görseli bulduğu internet sitesi güvenilir mi (örneğin bir müze, kütüphane veya üniversitenin resmi arşivi)? Görselin çözünürlüğü yüksek mi ve detayları net bir şekilde görülebiliyor mu? Düşük çözünürlük, bir detayın saklanmak istendiğine işaret edebilir.
- ➡️ İçerik ve Stil Karşılaştırması: Görseldeki harita, gerçek Piri Reis haritasının bilinen kopyalarıyla karşılaştırılır. Kıtaların çizimi, renkler, yazı stilleri, deniz canavarlarının betimlemeleri aynı mı? Örneğin, orijinal haritada olmayan bir kara parçası varsa bu, haritanın tahrif edildiğini gösterir.
- ➡️ Dijital Manipülasyon İzleri: Görsel üzerinde dijital olarak oynanmış mı? Piksel tekrarları, renk tutarsızlıkları veya keskin kenarlar (photoshop izleri) aranır. Özellikle haritanın üzerine sonradan eklenmiş modern bir logo veya yazı olup olmadığına bakılır.
- ➡️ Orijinal Eserin Konumu ve Eksiklikleri: Gerçek Piri Reis haritasının sadece bir kısmı günümüze ulaşmıştır. Öğrenci, elindeki görselin bu gerçek parçaya mı yoksa haritanın tamamını gösteren hayali bir rekonstrüksiyona mı ait olduğunu araştırmalıdır.
✅ Yapılan inceleme sonucunda görsel, orijinal eserle birebir örtüşüyorsa ve güvenilir bir kaynaktan geliyorsa, ödevde birincil kaynak olarak kullanılabilir. Aksi takdirde, sadece "temsili bir görsel" olarak değerlendirilmelidir.
