Soru:
"Akşam olunca biz de yola çıkıyoruz." cümlesinde büyük ünlü uyumuna uymayan ek hangi sözcükte bulunmaktadır?
Çözüm:
💡 İki sözcüğü de ayrı ayrı inceleyelim ve istisna ekleri kontrol edelim.
- ➡️ İlk sözcük: "ol-unca"
- Kök: "ol-" → Kalın ünlü (o) ile biter.
- Ek: "-unca" → Kalın ünlü (u) ile başlar. (o-u) Kalınlık uyumu vardır. Bu ek (-ince/-unca) büyük ünlü uyumuna uyar.
- ➡️ İkinci sözcük: "çık-ı-yor-uz"
- Kök: "çık-" → Kalın ünlü (ı) ile biter.
- Kaynaştırma ünsüzü: "-ı-"
- Ek: "-yor" (şimdiki zaman eki). Bu ek, büyük ünlü uyumuna uymayan istisna eklerden biridir. Kök kalın ünlülü ("çık-") olduğu için uyumlu bir ek beklerdik (örneğin -ır, -ar gibi). Ancak "-yor" eki sabittir, kalın ünlülü köke rağmen ince ünlü ile yazılır. Bu nedenle uyumu bozar.
- Son ek: "-uz" (şahıs eki). "-yor" ekinden sonra geldiği için onun ünlüsüne uyum gösterir. "-yor" ince ünlülü olduğu için bu ek de ince ünlülü (-uz) şeklini alır. (o-u) Uyumludur.
✅ Sonuç: Büyük ünlü uyumuna uymayan ek, istisna olan -yor ekidir ve bu ek "çıkıyoruz" sözcüğünde bulunur.
